W mijającym roku zapadło wiele istotnych orzeczeń z obszaru prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Prym wiódł oczywiście Sąd Najwyższy. Aktywny był też Trybunał Sprawiedliwości UE.
Jednorazowe odszkodowanie za wypadek
Członkom rodziny ubezpieczonego przysługuje jednorazowe odszkodowanie także w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty (mającego ustalone w decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy), który spełniał ustawowe przesłanki przyznania mu prawa do renty wypadkowej. Sąd Najwyższy orzekł na korzyść bliskich osób ubezpieczonych, mając na uwadze, iż zawodowy charakter wielu chorób ujawnia się często po latach – uchwała Sądu Najwyższego z 14 grudnia 2022 r. (sygn. III UZP 4/22).
Ubezpieczenie chorobowe
SN uznał, iż dobrowolne ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej działalność gospodarczą ustaje, gdy była opłacana składka niższa niż należna, choćby jeżeli w terminie. Co prawda od stycznia 2022 r. zmieniły się przepisy w taki sposób, iż zrezygnowano z reguły ustawania z mocy prawa dobrowolnych ubezpieczeń społecznych, w tym chorobowego, na skutek nieopłacenia składek w terminie. W konsekwencji nieterminowe opłacenie należności nie jest już przyczyną ustawania ubezpieczeń. Uchwała SN ma jednak znaczenie dla osób, które walczą z ZUS w sądzie o wypłatę zasiłku, gdy uiścili składkę w niepełnej wysokości. Jest ono też ważne dla tych, którzy nie dopłacili składki i czekają na decyzję o przywróceniu terminu na jej opłacenie i w konsekwencji wypłatę np. zasiłku macierzyńskiego. SN orzekł jednak nie po myśli ubezpieczonych. Uznał, iż w takim przypadku ubezpieczenie ustaje – uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 10 lutego 2022 r. (sygn. III UZP 10/21).
Ustalanie wartości przedmiotu sporu
W sprawie z odwołania od decyzji ZUS o niepodleganiu dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu wartość przedmiotu zaskarżenia jest ustalana jako suma świadczeń z ubezpieczenia chorobowego za sporny okres (nie więcej niż za rok) – uznał Sąd Najwyższy. Ma to znaczenie dla dopuszczalności wnoszenia środków zaskarżenia. SN zaznaczył jednak, iż wiele zależy od sprawy. o ile istotą sporu będzie to, czy ubezpieczony powinien płacić należności na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, to w takich sprawach wartość przedmiotu zaskarżenia będzie się odnosiła do wysokości składek. Gdy natomiast ubezpieczony domaga się stwierdzenia obowiązku ubezpieczenia (wbrew ZUS) i jego interes prawny sprowadza się do otrzymania zasiłku, to wartość przedmiotu zaskarżenia powinna odnosić się do świadczeń – uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2022 r. (sygn. III UZP 8/21).
Emerytury pomostowe
Nabycie prawa do emerytury pomostowej nie jest uzależnione od wykonywania, po 31 grudnia 2008 r., pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przez okres przynajmniej jednego miesiąca. To ważna uchwała dla wcześniejszych emerytów. Orzecznictwo konsekwentnie lansowało pogląd, w myśl którego pracownik powinien wykazać co najmniej miesięczny okres pracy szczególnej po wejściu w życie przepisów o pomostówkach – uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 18 maja 2022 r. (sygn. III UZP 2/22).
Świadczenia z ZUS i KRUS
Wdowa po mężu, który pobierał emerytury z ZUS i KRUS, dostanie tylko jedną rentę rodzinną – wyrok Sądu Najwyższego z 9 listopada 2022 r. (sygn. I USKP 122/21).
Świadczenie przedemerytalne
Sąd Najwyższy rozstrzygał, czy u osoby, która ubiega się o świadczenie przedemerytalne, okres 180 dni pobierania zasiłku dla bezrobotnych (jako jedna z przesłanek do spełnienia) powinien przypadać od razu po ustaniu zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych, a nie kiedykolwiek wcześniej.
W podjętej uchwale sędziowie orzekli na korzyść potencjalnych świadczeniobiorców. Stwierdzili, iż wspomniany wymóg nie musi zostać spełniony w całości wyłącznie po ostatnim zatrudnieniu ubezpieczonego oraz po rozwiązaniu umowy o pracę z przyczyn ekonomicznych.
Sąd Najwyższy uznał jednak, iż nie może być też tak, iż ubezpieczony kiedyś (w dowolnym czasie) pobierał zasiłek przez wymagany okres, a następnie po paru latach spełnił pozostałe przesłanki przyznania świadczenia przedemerytalnego. Dlatego orzekł, iż wymóg pobierania przez 180 dni zasiłku dla bezrobotnych powinien, co do zasady, przypadać w czasie 365 dni po ostatnim zatrudnieniu ubezpieczonego i rozwiązaniu umowy o pracę z przyczyn ekonomicznych – uchwała Sądu Najwyższego z 19 lipca 2022 r. (sygn. III UZP 3/22).
Składki na ubezpieczenie
Sąd Najwyższy rozstrzygał też kwestie związane z przepisami ustawy wypadkowej, które określają odpowiedzialność płatnika za nieprawidłowe obliczenie składek. Sędziowie SN orzekli, iż ZUS ustala w decyzji wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, o ile płatnik składek kwestionuje wysokość tej stopy ustaloną w zawiadomieniu. W konsekwencji, gdy po ustaleniu indywidualnej stopy procentowej płatnik koryguje dane złożone w informacji rocznej (które stanowiły podstawę ustalenia wysokości składki wypadkowej), a organ rentowy nie zgadza się z treścią i skutkami zmienionych danych, zastosowanie sankcji musi poprzedzać wydanie decyzji – uchwała Sądu Najwyższego z 16 lutego 2022 r. (sygn. III UZP 9/21).
Symbole religijne w pracy
Wewnętrzny regulamin przedsiębiorstwa zakazujący noszenia widocznych symboli religijnych nie stanowi przejawu dyskryminacji bezpośredniej, o ile jest stosowany w sposób ogólny i bez rozróżnienia – wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 13 października (sygn. C-344/20).
Paweł Matyja adwokat
Nie funkcjonujemy w systemie prawa precedensowego, więc orzeczenia np. Sądu Najwyższego są dla innych sędziów jedynie swego rodzaju wskazówką interpretacyjną. Co do zasady, wiążą one sąd, gdy są wydane w konkretnej sprawie. Niewątpliwie możemy jednak stwierdzić, iż orzeczenia SN wpływają na orzeczenia sądów niższych instancji. Dzieje się tak za sprawą rangi i pozycji Sądu Najwyższego w strukturze sądownictwa w naszym kraju. Oczywiście nie jest tak, iż sąd niższego rzędu nie może mieć własnego poglądu na daną sprawę, niemniej przełamanie orzecznictwa SN, zwłaszcza jeżeli ma ono ugruntowany charakter, bywa bardzo trudne.
Ogromną rolę w praktyce odgrywają też orzeczenia TSUE. Wszak prawo międzynarodowe i prawo krajowe przenikają się ze sobą. Szczególne znaczenie mają zaś pytania prejudycjalne, w wyniku których dokonuje się wykładni traktatów unijnych i prawa wtórnego. Rola orzeczeń TSUE bywa czasem porównywana z tą, jaką w Polsce odgrywa TK. Istnieje możliwość wznowienia postępowania sądowego po wyroku TSUE.
