Zastosowanie art. 440 KPK

Opis stanu faktycznego

Sąd Rejonowy w P., wyrokiem łącznym z 2.3.2023 r., II K 28/23, na podstawie art. 568a § 1 KPK oraz art. 85 § 1 KK, art. 86 § 1 KK i art. 87 § 1 KK w zw. z art. 569 § 1 KPK połączył orzeczone wobec skazanego W.G. w wyrokach Sądu Rejonowego w P. w sprawach: II K 178/21 i II K 165/21 kary: 3 miesięcy ograniczenia wolności i roku więzienia i orzekł karę łączną roku pozbawienia wolności.

Apelację od tego wyroku wniósł prokurator na niekorzyść oskarżonego. Zarzucił w niej obrazę prawa materialnego, a mianowicie art. 86 § 1 KK przez orzeczenie wobec oskarżonego jako kary łącznej najwyższej z kar podlegających łączeniu – roku pozbawienia wolności, podczas gdy sąd powinien wymierzyć mu karę łączną powyżej najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy. W konsekwencji tak sformułowanego zarzutu apelacji wniósł o zmianę wyroku przez orzeczenie wobec oskarżonego kary łącznej roku i miesiąca pozbawienia wolności.

Sąd Okręgowy w O. wyrokiem z 29.5.2022 r., VII Ka 312/23, zaskarżony wyrok uchylił i postępowanie w przedmiocie wydania wyroku łącznego umorzył. Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie Sąd podniósł, iż połączenie kary roku więzienia oraz wykonanej kary 3 miesięcy ograniczenia wolności, w świetle wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 11.6.2019 r., P 20/17, Legalis, byłoby dla skazanego niekorzystne, dlatego – opierając się o treść art. 440 KPK – uznał, iż zmiana wyroku byłaby rażąco niesprawiedliwa. W dalszej części uzasadnienia Sąd przyznał jednak, iż błędem było nieuwzględnienie apelacji i umorzenie postępowania o wydanie wyroku łącznego, gdyż skazany na mocy wyroku Sądu Rejonowego w P. w sprawie II K 165/21 ma do odbycia karę roku pozbawienia wolności, natomiast uwzględnienie apelacji spowodowałoby, iż skazany miałby do odbycia karę 11 miesięcy i 15 dni pozbawienia wolności, co czyniłoby ją sprawiedliwą.

Kasację od tego wyroku na korzyść skazanego wniósł prokurator Prokuratury Okręgowej w O. Zarzucił w niej rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie art. 433 § 1 KPK w zw. z art. 440 KPK, polegające na orzeczeniu poza granicami zaskarżenia i podniesionym na niekorzyść oskarżonego zarzutem, w sytuacji niezaistnienia przesłanek umożliwiających zastosowanie art. 440 KPK i w konsekwencji uchylenie wyroku i umorzenie postępowania o wydanie wyroku łącznego, pomimo zaistnienia podstaw materialnoprawnych do jego wydania. Ponadto zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK przez nieprawidłowe rozważenie przez Sąd odwoławczy zarzutu obrazy prawa materialnego pod postacią art. 86 § 1 KK oraz nienależyte uzasadnienie powodów nieuwzględnienia zarzutu apelacji i w konsekwencji nienależyte przeprowadzenie kontroli odwoławczej. Jako ostatni podniósł zarzut rażącego i mającego istotny wpływ na treść wyroku naruszenia art. 85 § 1 KK przez umorzenie postępowania o wydanie wyroku łącznego, pomimo iż czyny objęte wyrokami Sądu Rejonowego w P. wydanymi w sprawach II K 178/21 oraz II K 165/21 pozostawały w zbiegu realnym i orzeczono za nie kary podlegające łączeniu.

W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w O. do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy w sprawie W.G. w przedmiocie wyroku łącznego, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu 25.10.2023 r. w trybie art. 535 § 5 KPK kasacji prokuratora skierowanej na korzyść skazanego od wyroku Sądu Okręgowego w O. z 29.5.2022 r., VII Ka 312/23, uchylającego wyrok łączny Sądu Rejonowego w P. z 2.3.2023 r., II K 28/23 i umarzającego postępowanie, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w O. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest oczywiście zasadna, co umożliwiło jej rozpoznanie i uwzględnienie na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK.

Słusznie podniesiono w kasacji, iż ze wskazaną zasadniczą argumentacją Sądu odwoławczego w przedmiocie umorzenia postępowania o wydanie wyroku łącznego nie sposób się zgodzić, gdyż wyrok został wydany z rażącym i mającym wpływ na jego treść naruszeniem przepisów prawa procesowego i materialnego wskazanych w kasacji. Zgodnie z treścią art. 433 § 1 KPK sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia, a o ile w środku odwoławczym zostały wskazane zarzuty stawiane rozstrzygnięciu – również w granicach podniesionych zarzutów, uwzględniając treść art. 447 § 1-3 KPK, a w zakresie szerszym w wypadkach wskazanych w art. 435 KPK, art. 439 § 1 KPK, art. 440 KPK. Stwierdzić również należało, iż przepis 440 KPK znajduje zastosowanie wówczas, o ile zaskarżone orzeczenie lub zawarte w nim rozstrzygnięcie jest rażąco niesprawiedliwie, a zatem gdy dotknięte jest niepodniesionymi w zwykłym środku odwoławczym uchybieniami mieszczącymi się w katalogu względnych przyczyn odwoławczych, o ile ich waga i charakter są tego rodzaju, iż orzeczenie staje się niesprawiedliwym i to w stopniu rażącym. Niewątpliwie orzeczenie Sądu pierwszej instancji było dotknięte uchybieniem w zakresie wymiaru kary łącznej, ale uchybienie to zostało podniesione w zarzucie apelacyjnym prokuratora i orzeczenie to, zgodnie z wnioskiem apelacji, powinno zostać skorygowane w trybie uwzględnienia zarzutu apelacji, bez potrzeby rozpoznania apelacji poza jej granicami. Poza tym – jak słusznie wskazano w kasacji – dyspozycja 440 KPK odnosi się do sytuacji, gdy sąd nie orzekając poza granicami apelacji musiałby utrzymać zaskarżony wyrok w mocy, a taka sytuacja nie zachodziła w tej sprawie.

Procedując w ten sposób Sąd odwoławczy w istocie spowodował pogorszenie sytuacji skazanego, który aktualnie ma do odbycia karę o 15 dni dłuższą niż to by wynikało z uwzględnienia zarzutu i wniosku apelacji prokuratora. Prawdą jest, iż Sąd sam dostrzegł swój błąd i wykazał w uzasadnieniu niekorzystność dla skazanego wyroku umarzającego postępowanie o wydanie wyroku łącznego, ale to stwierdzenie nie eliminuje wadliwego wyroku wydanego przez ten Sąd w następstwie nieuwzględnienia reguł kontroli odwoławczej orzeczenia Sądu pierwszej instancji. Sąd jak wynika z treści uzasadnienia, nie dokonał prawidłowej, merytorycznej oceny zarzutu odwoławczego i w sposób rzetelny nie ustosunkował do niego, poprzestając w zasadzie na stwierdzeniu, iż w tej sprawie w świetle wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 11.6.2019 r., wydanie wyroku łącznego i orzeczenie kary łącznej, z połączenia kary więzienia z karą ograniczenia wolności, byłoby dla skazanego niesprawiedliwie.

Tymczasem jak to już wskazano, w świetle przepisów prawa materialnego (art. 85 KK) wydanie wyroku było procesowo dopuszczalne (przestępstwa pozostawały w zbiegu realnym i orzeczone za nie kary podlegały łączeniu), a jego wysokość powinna zostać określona zgodnie z dyspozycją art. 86 KK, o co trafnie wniesiono w apelacji.

Uchybienia, których dopuścił się Sąd odwoławczy miały charakter rażący i wpłynęły w sposób istotny na treść wyroku, gdyż doszło do umorzenia postępowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego, w sytuacji gdy były spełnione warunki do wydania takiego wyroku.

Z tego powodu konieczne było uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Olsztynie w postępowaniu odwoławczym, w toku którego powinien uwzględnić przedstawione wywody w odniesieniu do możliwości wydania wyroku łącznego i prawidłowego ukształtowania wymiaru kary łącznej. Wskazać również należało, iż ponowne rozstrzygnięcie będzie miało dla oskarżonego dalej idące konsekwencje prawne, niż te, których domagał się autor apelacji, gdyż oskarżony aktualnie odbywa karę roku więzienia z wyroku II K 165/21, natomiast uwzględnienie apelacji powodowałoby skrócenie tego okresu o 15 dni i naprawiłoby wadliwość zaskarżonego orzeczenia.

Komentarz