To sedno najnowszego wyroku Sądu Najwyższego. Jest tym bardziej pouczający, iż uprawniona z testamentu raczej wiedziała, iż został on sporządzony i gdzie może go szukać, a jednak odnalazła go zbyt późno.
Testament po sprawie spadkowej
Kwestia ta wynikła w sprawie o wznowienie postępowania spadkowego po odnalezieniu testamentu.
Z wnioskiem takim wystąpiła córka zmarłej, kiedy dotarła do ostatniej woli, która była dla niej korzystniejsza niż ustawowe dziedziczenie, na podstawie którego uzyskała wraz z bratem połowę spadku.
Zgodnie z art. 679 Kodeksu postępowania cywilnego ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wtedy żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy to żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym pierwszym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał taką możność.
Sąd Rejonowy, a następnie Okręgowy w Gdańsku oddaliły wniosek córki zmarłej o zmianę postanowienia spadkowego, wskazując, iż miała ona możliwość powołania się na ów testament w poprzednim postępowaniu spadkowym, jeżeli tylko zachowałaby minimum staranności przy uzyskaniu wiedzy o jego sporządzeniu.
W szczególności chodziło o to, iż mogła przeszukać dokumenty spadkodawczyni (matki) przechowywane przez jej ojca, do których miała dostęp, lub zapytać ojca, czy spadkodawczyni pozostawiła testament (własnoręcznie sporządzony), tym bardziej iż na podstawie wcześniejszych rozmów z nią miała podstawy przypuszczać, iż został on sporządzony. Poza tym podstawą oddalenia wniosku o zmianę postanowienia stwierdzającego nabycie spadku było także przekroczenie rocznego terminu wynikającego z art. 679 § 1 KPC.
Wnioskodawczyni nie dała za wygraną i w skardze kasacyjnej zarzucała, iż SR i SO zastosowały nieadekwatny i niewynikający z art. 679 KPC miernik należytej staranności. Nie ustaliły też daty, w której wnioskodawczyni miała uzyskać możność powołania się na odnalezienie testamentu, a w konsekwencji nie uwzględniły zasady wykładni prawa spadkowego o prymacie woli spadkodawcy (testamentu). W świetle tej ostatniej żądanie oddalenia jej wniosku nie zasługiwało na uwzględnienie w świetle art. 5 Kodeksu cywilnego jako naruszające zasady współżycia społecznego.
Nie dopytała rodziców
Sąd Najwyższy nie podzielił tych zastrzeżeń, powołując się na orzecznictwo, w którym wyjaśniono, iż art. 679 KPC, przewidując uprawnienie do żądania zmiany postanowienia spadkowego, zarazem poważnie je ogranicza w zakresie wymaganych podstaw żądania i terminu (w stosunku do osób uczestniczących w pierwszym postępowaniu spadkowym).
Ograniczenie to traktuje się jako prekluzję uprawnienia (wygaszenie), a jest ono podyktowane potrzebą ochrony stabilności porządku dziedziczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem.
– Osoba występująca o zmianę postanowienia spadkowego powinna zatem wykazać, iż powołane przez nią fakty i dowody, które mają uzasadniać żądanie zmiany, pozostawały poza jej zasięgiem podczas poprzedniego postępowania przy uwzględnieniu, iż chodzi tu o obiektywną możliwość ich powołania.
Postępowanie o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku nie może być wykorzystywane jako środek do usunięcia skutków bezczynności czy wręcz błędów uczestnika poprzedniego postępowania spadkowego – wskazała w konkluzji uzasadnienia sędzia Agnieszka Piotrowska.
Sygnatura akt: I CSK 791/23
prof. Bogudar Kordasiewicz, radca prawny
Art. 679 KPC unaocznia, iż troska o pewność stosunków prawnych jest dla ustawodawcy nieomal tak samo cenna, jak adekwatne ustalenie następstwa po spadkodawcy. Dlatego uczestnik postępowania o stwierdzenie nabycia spadku może żądać zmiany wydanego postanowienia tylko wtedy, gdy żądanie opiera na nowych dowodach, na które wcześniej nie mógł się powołać. Jak łatwo zauważyć, sąd dysponuje w tym zakresie znacznym stopniem swobody. Można dyskutować, czy spadkobierca nie mógł powołać się na testament wtedy, gdy nie wiedział o jego istnieniu, czy też dopiero, gdy podjął wystarczające poszukiwania, które sprawiają, iż jego niewiedzę można uznać za uzasadnioną. Zatem potencjalni spadkobiercy powinni aktywnie poszukiwać dowodów swego dziedziczenia po spadkodawcy.
