Wybory parlamentarne w Kosowie: Formowanie nowego rządu w cieniu Stanów Zjednoczonych

Zdjęcie: Chińska polityka energetyczna – 2025-02-23T164015.559

• W niedzielę 9 lutego 2025 r., obywatele Kosowa wybrali nowych parlamentarzystów. Był to najważniejszy sprawdzian dla premiera Albina Kurtiego, którego partia Samostanowienie odniosła zdecydowany triumf w poprzednich wyborach. On sam tegoroczne głosowanie określił jako „referendum” – albo całkowite zwycięstwo Samostanowienia albo powrót „tradycyjnych” partii do władzy [1].
• Ostatecznie Samostanowienie uzyskało najlepszy wynik także w tegorocznych wyborach. Jednakże gorszy – od tego osiągniętego cztery lata temu – o 10 p.p. rezultat może oznaczać dla tej partii konieczność przejścia do opozycji.
• Nowy rząd będzie musiał skupić się na szeregu wyzwań krajowych i zagranicznych, aby sprostać oczekiwaniom najmłodszego pod względem wieku społeczeństwa w Europie (55% osób nie ukończyło 30. roku życia).
• Ważną rolę w procesie formowania nowej władzy odegrają Stany Zjednoczone. Powrót Donalda Trumpa spowoduje nasilenie się presji USA na Kosowo, aby znormalizowało stosunki z Serbią. Oznacza to konfrontacyjne stanowisko Waszyngtonu wobec Kurtiego, wyrażane już przez „człowieka Trumpa” na Bałkanach, Richarda Grenella.

Tegoroczne wybory parlamentarne potwierdzają wzrost stabilności instytucjonalnej młodego państwa. Po raz pierwszy od uzyskania niepodległości w 2008 r. głosowanie odbyło się zgodnie z kalendarzem wyborczym, tj. 4 lata po poprzedniej elekcji. Dotychczasowe wybory parlamentarne odbywały się wyłącznie w trybie nadzwyczajnym – z powodu rezygnacji szefa rządu lub przegłosowanego wniosku o wotum nieufności.

Kosowski system wyborczy

Republika Kosowa jest wielopartyjną republiką, w której władzę wykonawczą sprawuje rząd pod przewodnictwem premiera. Prezydent wybierany jest przez parlament i posiada ograniczone prerogatywy.

Kosowo posiada jednoizbowy parlament składający się ze 120 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, przeprowadzanych w oparciu o ordynację proporcjonalną przy zachowaniu pięcioprocentowego progu wyborczego. 20 miejsc jest zarezerwowanych dla konstytucyjnych mniejszości narodowych, w tym: 10 dla przedstawicieli Serbów, 4 dla Romów, Aszkalów i Egipcjan (łącznie), 3 dla Bośniaków, 2 dla Turków i 1 dla Goranich.

Zmiany konstytucyjne w Kosowie nie są możliwe bez poparcia co najmniej dwóch trzecich głosów deputowanych mniejszości narodowych. Dlatego też rola serbskich posłów jest kluczowa. W tegorocznych wyborach prawdopodobnie (wciąż nie podano oficjalnych rezultatów – niepewny jest los jednego z mandatów przeznaczonych dla mniejszości serbskiej, który otrzyma przedstawiciel Serbskiej Listy albo partii Za Wolność, Sprawiedliwość i Przetrwanie) wszystkie przysługujące tej grupie narodowościowej dziesięć miejsc przypadło ugrupowaniu Serbska Lista (ser. Srpska Lista). Wobec partii są wysuwane zarzuty, iż jest w pełni uzależniona od prezydenta Serbii Aleksandara Vučicia. Od listopada 2022 r. bojkotowała ona rząd w Prisztinie i kosowskie instytucje. Wybory 9 lutego były pierwszymi od dwóch lat, w których Serbska Lista wzięła udział. Jej obecność na listach do głosowania nie była jednak pewna. Początkowo Centralna Komisja Wyborcza odmówiła zatwierdzenia udziału tej partii w wyborach ze względu na silne powiązania z Serbią i nieuznawanie podmiotowości Republiki Kosowa. Decyzja ta wywołała krytykę ze strony UE, USA, jak i Rosji. Ostatecznie Komisja ds. Skarg i Odwołań Wyborczych przyjęła odwołanie Serbskiej Listy i dopuściła ją do udziału w wyborach parlamentarnych.

Oprócz reprezentantów mniejszości narodowych, w rezultacie wyborów 9 lutego do parlamentu dostali się przedstawiciele następujących partii:

• Ruch Samostanowienie (alb. Lëvizja Vetëvendosje, LVV) – lewicowa partia rządząca Kosowem przez ostatnie cztery lata. Jej liderem jest premier Albin Kurti. Utworzona w 2005 r., wywodzi się z protestów ulicznych przeciwko elitom oraz szerzącej się korupcji [2]. Stanowiła także ruch protestu przeciwko misjom ONZ (UNMIK) i UE (EULEX). Głosząc hasła antyestablishmentowe, antykorupcyjne i krytykując negocjacje z Serbią pod auspicjami Zachodu, Samostanowienie zyskiwało coraz szersze poparcie obywateli Kosowa zmęczonych rządami tradycyjnych partii, tj. PDK, LDK oraz AAK. W tegorocznych wyborach z list LVV wystartowali też przedstawiciele dwóch małych ugrupowań – Alternativa i Guxo. Założycielką tego drugiego jest Vjosa Osmani, aktualna prezydent Kosowa. Samostanowienie często nawiązuje do ideałów albańskiego unionizmu. W tegorocznej kampanii Kurti fotografował się z konturową mapą tzw. Wielkiej Albanii, a na wiecach partii łatwiej było znaleźć albańską flagę, niż kosowską. Partia jest szczególnie popularna wśród licznej kosowskiej diaspory [3].
• Demokratyczna Partia Kosowa (alb. Partia Demokratike e Kosovës, PDK) – centroprawicowa partia utworzona w 1999 r. jako polityczne skrzydło Armii Wyzwolenia Kosowa (alb. Ushtria Çlirimtare e Kosovës, UÇK). Przez pierwsze 16 lat ugrupowaniem kierował Hashim Thaçi – prezydent w latach 2016-2020, a podczas wojny w Kosowie polityczny przywódca UÇK. W 2020 r. został on oskarżony o zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości przez Prokuraturę Specjalnej Izby Sądowej Kosowa w Hadze. W tegorocznych wyborach kandydatem PDK na urząd premiera był Bedri Hamza, były minister finansów. W związku z tym kampania ugrupowania, prowadzona pod hasłem „Kosowo może to zrobić lepiej” (alb. Kosova mundet më mirë), odwoływała się przede wszystkim do kwestii związanych z gospodarką. Hamza zapowiadał m.in. wzrost płac o 50% w pierwszych miesiącach jego urzędowania na stanowisku szefa rządu [4].
• Demokratyczna Liga Kosowa (alb. Lidhja Demokratike e Kosovës, LDK) – centrowa partia utworzona w 1989 r. przez Ibrahima Rugovę, co czyni ją najstarszą partią polityczną w kraju. W latach 90. XX w. odwołując się do metod pokojowych w walce o niepodległość, stanowiła alternatywę dla UÇK. W tym roku kandydatem LDK na premiera był Lumir Abdixhiku. Kierowana przez niego kampania opierała się na programie wyborczym pt. „Nowa droga” (alb. Rruga e re), którego treść skupiła się wokół tematu jedności narodowej i dążenia do poprawy sytuacji ekonomicznej państwa. LDK opowiada się także za bardziej koncyliacyjnym podejściem do dialogu z Serbią. [5]
• Sojusz dla Przyszłości Kosowa (alb. Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës, AAK) – prawicowe ugrupowanie założone w 2001 r., posiadające silne konotacje z Armią Wyzwolenia Kosowa. Lider partii, Ramush Haradinaj był wpływowym działaczem UÇK, podobnie jak Jakup Krasniqi, tj. szef wchodzącego w skład Sojuszu ugrupowania NISMA (w 2020 r. został on oskarżony o zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości popełnione podczas wojny w Kosowie). W 2021 r. Haradinaj (który piastował stanowisko szefa rzędu w latach 2004-2005 oraz 2017-2020) wezwał do przeprowadzenia referendum ws. unifikacji Kosowa z Albanią [6]. W tegorocznej kampanii Sojusz koncentrował się na postulacie wprowadzenia państwa do NATO oraz polityce gospodarczej. W programie wyborczym partia zapowiadała m.in. wzrost średniej pensji do 1000 euro oraz ustalenie emerytury minimalnej na poziomie 500 euro [7].

Wyniki wyborów i liczba otrzymanych miejsc w parlamencie kształtują się następująco (po przeliczeniu głosów z 99,7% okręgów wyborczych):

Rys. 1: Wyniki wyborów parlamentarnych w Kosowie (dane z 99,7% komisji)

Rys. 2: Podział mandatów w parlamencie (według szacunkowych danych)

Ruch Samostanowienie: 40,8% (47 deputowanych)

Demokratyczna Partia Kosowa: 22,1% (25)

Demokratyczna Liga Kosowa: 17,7% (20)

Sojusz dla Przyszłości Kosowa: 7,5% (8)

Serbska Lista: 4,6% (9/10)

Inne partie mniejszości narodowych: 4,8% (10/11)

Frekwencja wyborcza wyniosła 40,6%, czyli około 8 p.p. mniej niż rekordowa, odnotowana w wyborach w 2021 roku.

Problemy Samostanowienia

Przed wyborami Albin Kurti oznajmił, iż nie istnieje możliwość utworzenia przez jego ugrupowanie koalicji z innymi partiami. Celem było więc zdobycie tylu miejsc w parlamencie, aby móc samodzielnie rządzić (ewentualnie z poparciem pojedynczych posłów wywodzących się z mniejszości narodowych, tak jak miało to miejsce w poprzedniej kadencji). Premier spodziewał się, iż jego partia uzyska lepszy wynik, niż cztery lata temu (ponad 438 tys. głosów, co przełożyło się na 50,28%). Tegorocznym celem było otrzymanie pół miliona głosów [8]. Rezultat taki nie został jednak osiągnięty – na LVV zagłosowało ok. 350 tys. wyborców.

Po opublikowaniu wstępnych wyników kierownictwo Demokratycznej Partii Kosowa zadeklarowało gotowość do współpracy z partiami dotychczasowej opozycji, oznajmując jednocześnie, iż PDK nie stworzy koalicji ze Samostanowieniem [9]. Ramush Haradinaj, lider AAK także zdecydowanie odrzucił możliwość współpracy z Kurtim [10]. W takiej sytuacji kingsmakerem staje się Demokratyczna Liga Kosowa. Partia ta współtworzyła już koalicję rządową z LVV w 2020 r. Jednakże w trakcie tegorocznej kampanii wyborczej przedstawiciele LDK ostro krytykowali gabinet Kurtiego, odrzucając ewentualną współpracę powyborczą. Ugrupowanie to wspólnie z PDK tworzy koalicję w niektórych miastach, takich jak Peja. Wydaje się więc, iż bliżej jest tej partii do utworzenia nowego rządu z LDK oraz AAK niż ze Samostanowieniem. Na współpracę z tradycyjnymi partiami, życzliwiej odnoszącymi się do normalizacji stosunków z Serbią, może się również zdecydować Serbska Lista. Taki układ sił stawia obóz Kurtiego w niezwykle trudnej sytuacji. Samostanowienie posiada bowiem – według bieżących szacunków – 47 miejsc w parlamencie, co oznacza, iż choćby przy poparciu nieserbskich przedstawicieli mniejszości narodowych, LVV zabraknie głosów do uzyskania większości, tj. co najmniej 61 deputowanych.

Wpływ USA na Kosowo

W obliczu niedawnej zmiany władzy w USA pojawia się pytanie, jak na proces formowania nowego gabinetu wpłynie stanowisko amerykańskiej administracji. Podczas kampanii wyborczej Richard Grenell, wysłannik prezydenta USA Donalda Trumpa na misje specjalne, uważany za „człowieka Trumpa“ na Bałkanach (w latach 2019-2021 piastował on stanowisko specjalnego wysłannika prezydenta do negocjacji pokojowych pomiędzy Serbią i Kosowem), ostro skrytykował Albina Kurtiego, oznajmując, iż kierowany przez niego rząd „nie był godny zaufania”, a on sam niejednokrotnie podejmował „jednostronne działania, które destabilizują region”. Ostrzegł także Kosowian, aby nie dali się „zwieść” [11]. Ta opinia została potraktowana jako wyraźny sygnał ze strony nowej amerykańskiej administracji dla kosowskich wyborców. Nie było to zresztą pierwsze uwydatnienie rozdźwięku pomiędzy Grenellem, a premierem Kosowa – gdy w 2020 r. rząd Kurtiego musiał ustąpić w wyniku przegłosowanego wniosku o wotum nieufności, to o organizację spisku przeciwko jego władzy oskarżył właśnie Grenella.

Konfrontacyjne nastawienie wobec Kurtiego (który w amerykańskiej kampanii wyborczej otwarcie popierał Kamalę Harris) może mieć realny wpływ na kształt kosowskiej polityki po wyborach. Jest to szczególnie istotne, ponieważ, jak poetycko piszą kosowscy analitycy, Kosowo bez Stanów Zjednoczonych jest jak „człowiek bez tlenu” [12]. USA są bowiem największym sojusznikiem i gwarantem niepodległości tego państwa.

Wyzwanie dla nowej władzy w Prisztinie będzie stanowić podejście nowej amerykańskiej administracji do stosunków międzynarodowych na Bałkanach. Stany Zjednoczone mogą faworyzować Serbię, o czym świadczy otwarte poparcie Grenella dla prezydenta Aleksandara Vučicia w dobie trwających protestów studenckich, a także zaangażowanie amerykańskich inwestorów (w tym Jareda Kushnera, czyli zięcia Donalda Trumpa), w projekt deweloperski w Belgradzie [13].

Niewątpliwie powrót Trumpa spowoduje nasilenie się presji USA na Kosowo, aby znormalizowało stosunki z Serbią. Cel ten będzie trudny do osiągnięcia, jeżeli na czele rządu pozostanie Albin Kurti. W mijającej kadencji nie poczyniono bowiem znaczących postępów w normalizacji relacji między Serbią, a Kosowem. Co więcej, na obszarze północnego Kosowa, zamieszkałego głównie przez Serbów, rozpoczął się, trwający do dzisiaj, największy od kilkunastu lat kryzys instytucjonalny. Eskalujący kryzys w relacjach kosowsko-serbskich nie jest zaskoczeniem, biorąc pod uwagę fakt, iż Kurti zyskał popularność, a ostatecznie doszedł do władzy, głosząc konieczność stosowania konfrontacyjnej polityki wobec Belgradu.

Jest bardzo prawdopodobne, iż – podobnie jak podczas pierwszej kadencji Trumpa – powróci agitowany przez środowisko prezydenta USA temat wymiany terytoriów pomiędzy tymi bałkańskimi państwami. Pomysł ten był popierany przez PDK na czele z ówczesnym prezydentem Hashim Thaçim, natomiast został stanowczo odrzucony przez LVV. Także dlatego nowa amerykańska administracja może preferować powrót do władzy tradycyjnych partii, takich jak PDK oraz LDK. Jej sympatią cieszy się również Ramush Haradinaj, lider AAK, który spotkał się w styczniu br. z Grenellem [14].

W związku z powyższym, wiele wskazuje na to, iż nowy rząd utworzą dotychczasowe partie opozycyjne, które skoncentrują się na poprawie relacji ze Stanami Zjednoczonymi. Jednakże, biorąc pod uwagę brak spójnych deklaracji dotyczących kształtu przyszłej koalicji rządowej w tygodniu powyborczym, można spodziewać się długich negocjacji pomiędzy partiami. Liczne podziały mogą prowadzić do niestabilności nowego rządu. Nie bez znaczenia jest również fakt, iż na przełomie lutego i marca przyszłego roku odbędą się w Kosowie pośrednie wybory prezydenckie. W przypadku braku konsensusu wśród deputowanych i nieosiągnięcia przez któregoś z kandydatów poparcia ponad połowy izby, zgodnie z art. 86 ust. 6 Konstytucji parlament zostanie rozwiązany. Oznaczać to będzie przyśpieszone wybory parlamentarne.

[1] KTV- KOHAVISION, Kurti në Deçan – 9 shkurti është ditë referendumi dhe jo zgjedhjesh | KTV, https://www.youtube.com/embed/XlEWL4cOVR0, dostęp: 7.02.2025.

[2] Marta Szpala, Kosowo: ruch protestu u władzy, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2020-02-05/kosowo-ruch-protestu-u-wladzy, dostęp: 7.02.2025.

[3] Kosovo Online, Diaspora as the „Golden Vote” in the Elections, https://www.kosovo-online.com/en/news/analysis/diaspora-golden-vote-elections-10-11-2024, dostęp: 7.02.2025.

[4] Telegrafi, Commitments to the economy at the center of the election campaign in Kosovo, https://telegrafi.com/en/zotimet-per-ekonomine-ne-qender-te-fushates-zgjedhore-ne-kosove/, dostęp: 7.02.2025.

[5] Nacionale, Abdixhiku shpalos sot 100 projektet e “Rrugës së Re”, https://nacionale.com/politike/abdixhiku-shpalos-sot-100-projektet-e-rruges-se-re?tztc=1, dostęp: 7.02.2025.

[6] FoNet, Haradinaj: Tražiću referendum o ujedinjenju Kosova sa Albanijom 2025. godine, https://www.danas.rs/vesti/politika/haradinaj-trazicu-referendum-o-ujedinjenju-kosova-sa-albanijom-2025-godine/, dostęp: 7.02.2025.

[7] Paparaci, Programi i koalicionit AAK-Nisma: Anëtarësim direkt në NATO, paga mesatare jo nën 1000 euro, https://paparaci.com/463066/programi-i-koalicionit-aak-nisma-anetaresim-direkt-ne-nato-paga-mesatare-jo-nen-1000-euro/, dostęp: 7.02.2025.

[8] Nen Si, PM Kurti: We will not need post-election coalitions, https://euronews.al/en/pm-kurti-we-will-not-need-post-election-coalitions/, dostęp: 7.02.2025.

[9] Radio Evropa e Lirë, Çitaku: PDK-ja s’bën koalicion me VV-në, preferon koalicion me opozitën, https://www.evropaelire.org/a/pdk-sben-koalicion-me-vv-citaku/33312486.html, dostęp: 15.02.2025.

[10] Nga A2 CNN, Haradinaj closes the door to Vetevendosje: We will work for an opposition government, https://a2news.com/english/shqiperia/politike/haradinaj-i-mbyll-deren-vetevendosjes-do-te-punojme-per-nje-q-i1140051, dostęp: 15.02.2025.

[11] Nen Si, Grenell Strongly Attacks Kurti: “He Is Not Trustworthy for the U.S., Don’t Be Deceived”, https://euronews.al/en/grenell-strongly-attacks-kurti-he-is-not-trustworthy-for-the-u-s-dont-be-deceived/, dostęp: 7.02.2025.

[12] Insider, Kosovo without the United States of America is like a man without oxygen, https://surl.li/xujjwb, dostęp: 7.02.2025.

[13] Fron Nahzi, Trump’s ‘America First’ Agenda Risks Leaving Kosovo Isolated, https://balkaninsight.com/2025/02/13/trumps-america-first-agenda-risks-leaving-kosovo-isolated/, dostęp: 15.02.2025.

[14] Kosovo Online, Haradinaj: Grenell confirmed to me that it will not be good for Kosovo if Kurti remains in power, https://www.kosovo-online.com/en/news/elections/haradinaj-grenell-confirmed-me-it-will-not-be-good-kosovo-if-kurti-remains-power-25, dostęp: 7.02.2025.