Powstanie Tajpingów w Chinach, które miało miejsce w latach 1850–1864, było jednym z najbardziej brutalnych i niszczycielskich wydarzeń w historii Państwa Środka. Ruch, który narodził się w południowych Chinach, gwałtownie przyciągnął miliony zwolenników i zagroził rządom dynastii Qing. Za jego powstaniem stała nie tylko chęć poprawy sytuacji społecznej, ale także religijna wizja Hong Xiuquana.
Powstanie Tajpingów w Chinach było efektem złożonych procesów społecznych, gospodarczych i politycznych, które narastały przez wiele lat. Kluczowym czynnikiem, który przyczynił się do wybuchu tej wielkiej rewolty, był głęboki kryzys społeczny i gospodarczy, który dotknął Chiny w XIX wieku. Chiny były już wtedy jednym z najludniejszych państw na świecie, a ich populacja rosła w ekspresowym tempie. Około połowa ludności kraju żyła z rolnictwa, co stanowiło podstawę gospodarki. Wzrost liczby ludności prowadził do poważnych problemów związanych z produkcją rolną. W szczególności w południowych Chinach, gdzie powstanie Tajpingów miało swoje korzenie.
Struktura rolnictwa w Chinach była mocno zacofana. Większość gruntów była podzielona na małe działki, co sprawiało, iż nie można było w pełni wykorzystać możliwości produkcji. Wielu rolników zmagało się z niską wydajnością i brakiem nowoczesnych narzędzi rolnych, które pozwalałyby im poprawić swoją sytuację. Oprócz tego, w połowie XIX wieku nastąpiły poważne zmiany pogodowe, w tym susze i powodzie, które zniszczyły plony w wielu prowincjach. choćby w tych obszarach, gdzie plony były dostateczne, rolnicy borykali się z bardzo niskimi zarobkami, co sprawiało, iż ich ciężka praca na roli nie przynosiła im większych korzyści. Kryzys rolniczy nie dotyczył jednak wyłącznie biedniejszych warstw społecznych. Upadek gospodarstw rolnych miał swoje konsekwencje również dla szlachty. Ich majątki były zagrożone przez narastającą biedę chłopską, a na obszarach wiejskich dochodziło do ciągłych buntów i licznych zamieszek.
W wyniku kryzysu rolnictwa oraz destabilizacji gospodarki, w Chinach narastały – nie po raz pierwszy i ostatni – ogromne nierówności społeczne. Chłopi, którzy stanowili zdecydowaną większość ludności, z dnia na dzień pogrążali się w biedzie, nie mając środków do przeżycia. Ci, którzy nie byli w stanie spłacać długów, byli narażeni na konfiskatę swoich gruntów.
Społeczeństwo chińskie, zorganizowane wokół hierarchicznych struktur, nie było w stanie zaspokoić potrzeb ludzi na dole. Bieda, brak nadziei na poprawę sytuacji, a także system podatkowy, który ciężar obciążał głównie najbiedniejsze warstwy, stanowiły doskonałe podłoże dla wszelkiego rodzaju rewolucyjnych idei. Coraz więcej ludzi zaczęło domagać się sprawiedliwości społecznej, a także żądać zmiany niesprawiedliwego systemu.
Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż sytuacja w miastach była równie dramatyczna. Chiny przeżywały masowy napływ ludności wiejskiej do miast, w wyniku czego w wielu z nich powstały ogromne – jakbyśmy to dzisiaj nazwali – slumsy. Warunki życia w miastach były tragiczne, a system administracyjny nie radził sobie z rosnącym problemem bezrobocia, braku miejsca do spania i opieki zdrowotnej. W tym kontekście, ideologia Tajpingów, która obiecywała równość, zbawienie i nowy porządek, mogła przyciągnąć szczególnie biedne, niezadowolone warstwy społeczne, na co liczył lider późniejszego powstania
Pomimo tego, iż dynastia Qing była formalnie silnym cesarstwem, w rzeczywistości państwo to było coraz mniej zdolne do zarządzania rozległym i zróżnicowanym terytorium Chin. Wieloletnie zaniedbanie systemu administracyjnego, korupcja wśród urzędników, a także nieudolne reakcje na kryzysy, przyczyniły się do utraty zaufania do cesarza i rządzącej dynastii. Władze Qing nie były w stanie poradzić sobie z powodziami, głodem czy choćby z falą lokalnych buntów, które wybuchały w różnych częściach kraju.
W okresie poprzedzającym powstanie Tajpingów, Chiny zaczęły tracić swoją dominującą rolę na arenie międzynarodowej. Niegdyś potężne państwo, które utrzymywało silne stosunki handlowe i dyplomatyczne z sąsiednimi krajami, zaczęło przegrywać wojny z Zachodem, szczególnie z Wielką Brytanią i Francją, które wymusiły na Chinach podpisanie niekorzystnych traktatów (m.in. Traktatu Nankińskiego w 1842 roku). Wszystko to sprawiało, iż ludność zaczęła dostrzegać słabość obcych rządów Qing i dążyła do zmian.
Niezadowolenie społeczne oraz religijna stagnacja również miały swoje konsekwencje. Tradycyjny system wierzeń w Chinach – konfucjanizm, taoizm i buddyzm – nie dawał odpowiedzi na dramatyczną sytuację społeczną. W tym kontekście, pojawiały się różnego rodzaju sekty i ruchy religijne, które zyskiwały popularność wśród zrozpaczonych ludzi. W szczególności religijne sekty w południowych Chinach miały ogromny wpływ na kształtowanie ideologii Tajpingów.
Ruchy takie jak Niebiańska Droga czy Biała Lilia wyznaczały nową drogę duchową, która opierała się na personalistycznym Bogu i obiecywała zbawienie wszystkim, którzy przyjmą ich nauki. Ideologia Hong Xiuquana – lidera Tajpingów – była ściśle związana z tymi ruchami i korzystała z ich popularności, adaptując do siebie elementy tradycji chrześcijańskiej i tworząc własną wersję religii.
Hong Xiuquan, lider powstania Tajpingów, był nie tylko charyzmatycznym przywódcą wojskowym, ale także osobą, która stworzyła unikalną ideologię religijno-społeczną, stanowiącą podstawę ruchu Tajpingów. Jego wizja była kluczowa dla zrozumienia nie tylko tego, czym był ruch Tajpingów. Jego osobiste przekonania były dziwaczną mieszanką tradycyjnych wierzeń chińskich, elementów chrześcijańskich oraz własnych, często oryginalnych interpretacji religijnych.
Hong Xiuquan urodził się w 1814 roku w prowincji Guangdong w południowych Chinach i początkowo kroczył ścieżką tradycyjnego chińskiego kandydata na urzędnika państwowego, przygotowując się do egzaminów na urzędników cywilnych. Po kilku nieudanych próbach zdobycia urzędniczego stanowiska, w 1837 roku dostąpił ponoć przeżycia, które zmieniło całkowicie jego obecne życie.
Podczas jednej z prób zdania egzaminu, Hong Xiuquan miał mieć objawienie, które stało się punktem zwrotnym w jego życiu. Podczas objawienia Hong Xiuquan miał wrażenie, iż został zabrany do nieba, gdzie spotkał Boga Ojca oraz Jezusa Chrystusa. W tym niezwykłym doświadczeniu, które miało mie religijnego przebudzenia, Hong otrzymał misję od Boga – miał stać się jego młodszym bratem Jezusa Chrystusa i liderem nowego królestwa na ziemi. Przekonany o swojej boskiej misji, Hong uznał, iż celem jego życia było zbawienie narodu chińskiego, który według niego pogrążony był w grzechu i poddany tyranii cesarzy obcej dynastii Qing. Jednak na kilka lat miał zapomnieć o tych wydarzeniach, by wrócić do nich, gdy trafiła w jego ręce protestancka wersja Biblii. Dopiero wtedy zrozumiał przesłanie swojego rzekomego objawienia i postanowił zaprowadzić Wielki Pokój (chiń. 太平,Tai Ping), dlatego zwani będą Tajpingami.
Trzydziestoletni Hong Xiuquan, który przedtem zmagał się z niepowodzeniem w cesarskich egzaminach, odnalazł swoje powołanie w wizji, która odmieniła nie tylko jego życie, ale i losy Chin. Z nową, płomienną wiarą ruszył na południe, głosząc swoją reinterpretację chrześcijańskiego przesłania, które, w jego oczach, miało stać się zbawieniem dla całego narodu chińskiego. Jego pierwszymi wyznawcami zostali przedstawiciele górskich plemion, których on sam uznał za czystych i wolnych od grzechu, w przeciwieństwie do zdegenerowanego społeczeństwa cesarskiego. Początkowo jego ruch miał charakter lokalny, ale gwałtownie zdobył nowych zwolenników, w tym członków tajnych triad – nielegalnych, półprzestępczych organizacji, które już od lat walczyły z despotycznym cesarstwem Qing. Ich sprzeciw wobec rządu Mandżurów stał się dla Hong Xiuquana naturalnym sojusznikiem.
W miarę jak liczba jego wyznawców rosła, rosła również ich determinacja. Hong, przekonany o swojej boskiej misji, stawał się coraz bardziej radykalny w swoich działaniach, a jego ruch ewoluował w stronę otwartego buntu przeciwko władzy Qingów. Dążąc do zerwania z tradycją, 11 stycznia 1851 roku, w symbolicznym akcie wyzwania dla cesarza, ogłosił się Niebiańskim Królem. Zrzucił tradycyjny strój, który kojarzył się z poddaństwem, i przywdział żółte, cesarskie szaty, które miały świadczyć o jego boskim statusie i prawie do panowania. To było nie tylko wyzwanie dla dynastii Qing, ale również dla całej tradycyjnej chińskiej hierarchii społecznej. Hong ogłosił Mandżurów demonami, a swoją misję uznał za wezwanie do przywrócenia prawdziwego porządku na ziemi, którego jedynym prawowitym władcą miał być on sam.
Jego przemowy, pełne pasji i apokaliptycznych wizji, przyciągały tłumy. Hong zdolny był zjednać sobie choćby najuboższych i najbardziej zapomnianych, oferując im nowy porządek – jedno Królestwo Niebiańskie, w którym nie było miejsca na grzech, a wszystkie złośliwe struktury władzy, takie jak cesarstwo Qing, miały zostać obalone. To, co początkowo wydawało się nierealnym marzeniem, powoli stawało się rzeczywistością, a jego ludzie, ożywieni wiarą i przekonaniem o słuszności swojej misji, byli gotowi walczyć, by zrealizować tę utopię.
Kluczowym elementem wizji Hong Xiuquana było stworzenie Niebiańskiego Królestwa (Tian Guo), które miało być wolne od grzechu, korupcji i niesprawiedliwości. Królestwo to miało być teokratycznym państwem, w którym zasady religijne byłyby integralną częścią prawa. Wizja ta przyciągała zwolenników, zwłaszcza wśród chłopów i biedoty, którzy cierpieli z powodu korupcji administracji Qing i nierówności społecznych.
W Niebiańskim Królestwie nie miało być miejsca dla władzy despotycznej ani dla starych feudalnych struktur. Zamiast tego, rządy miały opierać się na sprawiedliwości i wspólnocie. Przeciwnicy Honga byli traktowani jako wrogowie Boga, a jego armia, która przez wielu była nazywana Niebiańską Armią, miała zadanie wyeliminowania wszelkich wrogów nowego porządku.
Wizja Honga opierała się na idei egalitaryzmu, szczególnie w odniesieniu do płci i majątku. Na przykład, w Niebiańskim Królestwie miało być przestrzegane surowe zakazy dotyczące posiadania prywatnych własności, co miało na celu likwidację społecznych nierówności. Hong głosił, iż należy zerwać z tradycyjnymi normami społecznymi i stworzyć równy podział bogactwa. Ponadto, jedną z bardziej radykalnych idei była jego polityka dotycząca kobiet. W jego królestwie kobiety miały być traktowane na równi z mężczyznami – obowiązywały zasady równości w pracy, a kobiety miały wolność wyboru.
Hong Xiuquan, jako osoba, która przeżyła rzekome objawienie, nie tylko stworzył nową ideologię społeczną, ale także opracował system religijny, który miał na celu oczyszczenie Chin. Mimo iż inspirował się religią chrześcijańską, jego wersja tej religii była diametralnie różna od tradycyjnych nauk. W jego wizji Jezus Chrystus był uważany za swojego starszego brata, a Bóg był wyłącznie istotą najwyższą, z którą Hong miał bezpośrednią więź.
Przywódca Tajpingów dążył do stworzenia zupełnie nowego systemu teologicznego, który wprowadzał chińskie elementy i dostosowywał je do tradycji chrześcijańskich. Zamiast tradycyjnych ceremonii, kultu obrazów i poszczególnych bóstw, Hong wprowadził nową formę modlitwy i obrządków, które miały być proste i skromne. Dążył do całkowitej reformy religijnej i zerwania z pogańskimi tradycjami, które według niego były związane z grzechem i upadkiem Chin. W jego wierzeniach diabeł był odpowiedzialny za zło, a walka z nim miała miejsce na każdym poziomie społecznym i duchowym. Hong nie był jednak jedynie religijnym przywódcą. Był także strategiem politycznym. Oprócz głoszenia swojego mesjańskiego przesłania, planował stworzenie systemu administracyjnego opartego na nowych zasadach, w którym centralną rolę miały pełnić osoby wierzące w jego ideologię. Ruch Tajpingów miał charakter rewolucyjny nie tylko w sensie społecznym, ale także politycznym.
Po rozpoczęciu powstania Tajpingów w 1850 roku, ruch gwałtownie rozwinął się, zdobywając ogromną popularność w południowych Chinach, gdzie jego armia odnosiła liczne sukcesy. W ciągu kilku lat Tajpingowie stali się poważną siłą, która zagroziła istnieniu dynastii Qing. Dzięki rosnącej liczbie zwolenników i zdolnościom strategicznym liderów, ruch ten zdołał zdobyć kontrolę nad wieloma regionami, a choćby ustanowić własne Niebiańskie Królestwo – państwo, które miało być alternatywą dla rządów cesarskich.
Pierwszym wielkim sukcesem powstania Tajpingów było zdobycie Nankinu, który stał się stolicą jego państwa w 1853 roku, tzw. Nowym Jeruzalem. Nankin był symbolem wielkiej wygranej. Ustanowienie go jako stolicy stanowiło strategiczne osiągnięcie, ponieważ pozwoliło Tajpingom na organizację administracji oraz zyskanie wsparcia ludności. Zajęcie Nankinu miało duże znaczenie, ponieważ miasto to było kluczowym ośrodkiem handlowym, kulturalnym i politycznym, co oznaczało, iż Tajpingowie zdobyli kontrolę nad jednym z najbogatszych regionów Chin. Po zdobyciu miasta, Hong Xiuquan ogłosił Nankin stolicą swojego królestwa, a tym samym rozpoczął reorganizację społeczną i administracyjną zgodnie z własną ideologią. Ważnymi w tym czasie współpracownikami Honga stają się górnik Xiao Chaogui i chłop Yang Xiuqing, którzy wpadali w trans i przemawiali niby jako Jezus Chrystus i Duch Święty, prowadząc młodszego brata Jezusa ku różnym rozwiązaniom, takim jak egzekucje rzekomych zdrajców.
W Nankinie Tajpingowie stworzyli administrację, w której wprowadzili system równych praw i obowiązków, w tym zniesienie nierówności społecznych. W ramach tej nowej struktury Hong próbował również wprowadzić swoje religijne zasady, w tym oddzielne życie dla kobiet i mężczyzn, eliminowanie tradycyjnych praktyk chińskich (zwłaszcza buddyzmu i taoizmu) oraz ustanowienie nowego prawa opartego na naukach chrześcijańskich, ale w jego interpretacji. Niebiańskie Królestwo stało się zatem czymś więcej niż tylko polityczną organizacją – była to wizja alternatywnego, teokratycznego państwa. Jednak nie udaje im się zająć Pekinu, który obronił się przed nimi. Panują jednak nad ⅓ terytorium Państwa Środka.
Zwycięstwo w Nankinie miało również głęboki wpływ na dalszy rozwój powstania Tajpingów. Przez kolejne lata ruch zdobywał nowych zwolenników, głównie wśród chłopów, którzy żyli w ubóstwie i cierpieli z powodu wyzysku przez rządy dynastii Qing. Tajpingowie obiecywali im lepsze życie – równość, sprawiedliwość i możliwość uczestniczenia w tworzeniu nowego społeczeństwa. Jako lider mesjanistycznego ruchu, Hong Xiuquan zdołał stworzyć ruch o zasięgu ogólnokrajowym, który zyskał ogromne poparcie wśród mas.
Tajpingowie podjęli próbę radykalnych reform społecznych, takich jak zniesienie prywatnej własności ziemi, wprowadzenie wspólnej własności oraz przekazywanie bogactw i zasobów na rzecz społeczności. Ustalono również, iż wszyscy ludzie muszą pracować na wspólne dobro – nie tylko w rolnictwie, ale także w przemyśle i rzemiośle.
Hong Xiuquan starał się zapewnić kobietom więcej swobód niż w tradycyjnej chińskiej kulturze. W jego Niebiańskim Królestwie kobiety miały prawo do pracy, uczestnictwa w życiu publicznym oraz były traktowane na równi z mężczyznami. Mimo to, ich rola w społeczeństwie była wciąż zorganizowana w sposób, który pasował do specyficznego modelu życia czystości i oddzielnego życia płciowego, co wprowadzało pewne ograniczenia wiadomej natury.
Po zdobyciu Nankinu przez Tajpingów obcokrajowcy wielokrotnie próbowali nawiązać kontakt z tym niezwykłym ruchem, mając nadzieję na sojusz lub choćby możliwość wymiany handlowej. Początkowo wydawało się, iż wspólna wiara w Chrystusa mogłaby stanowić fundament do porozumienia. Jednak gwałtownie okazało się, iż pomimo powierzchownej zgodności w religijnych wierzeniach, głębsze kwestie ideologiczne i protokolarne stawały się nieprzekraczalną barierą.
Obcokrajowcy, głównie misjonarze i dyplomaci, nie byli w stanie zaakceptować tytułu, który Hong Xiuquan przyjął dla siebie – Niebiańskiego Króla. Uważali, iż choćby jeżeli Tajpingowie wyznają wiarę w Jezusa, to nie mogą uznać Hong Xiuquana za boskiego władcę, co niosło za sobą także konieczność uznania innych członków ruchu za świętych, jak choćby Yang Xiuqing, który w oczach Tajpingów był Duchem Świętym. Pomimo prób dyplomatycznych, kontakt z obcokrajowcami kończył się zwykle fiaskiem.
Mimo początkowych sukcesów, Niebiańskie Królestwo nie było w stanie długoterminowo utrzymać stabilności. W wewnętrznych strukturach Tajpingów zaczęły pojawiać się napięcia związane z brakiem silnego przywództwa, rosnącą rywalizacją między dowódcami wojskowymi oraz trudnościami w zarządzaniu ogromnym terytorium. Wiele osób zaczęło wątpić w absolutną władzę Hong Xiuquana, a jego zdolności przywódcze były często podważane.
Dodatkowo, chociaż Niebiańskie Królestwo cieszyło się początkowym sukcesem w zdobywaniu nowych terytoriów, jego sytuacja militarna zaczęła się pogarszać. Walka z dynastią Qing i jej sojusznikami, w tym z obcymi mocarstwami, które wspierały cesarskie Chiny, zaczęła przybierać formę długotrwałego konfliktu, który stopniowo osłabiał powstanie.
Mimo początkowych sukcesów, ruch Tajpingów napotkał poważne trudności wewnętrzne, które w końcu doprowadziły do jego klęski. Po zdobyciu Nankinu i ustanowieniu Niebiańskiego Królestwa, Tajpingowie zyskali popularność wśród ludności, jednak wewnętrzne napięcia oraz problemy z przywództwem zaczęły podważać stabilność ruchu. Z tego powodu, wewnętrzny rozłam, rywalizacja o władzę oraz nieudolne zarządzanie państwem były kluczowymi czynnikami prowadzącymi do upadku powstania.
Charyzma Hong Xiuquana oraz wizja stworzenia teokratycznego państwa przyciągnęły miliony zwolenników. Jednak z czasem jego rola jako niekwestionowanego lidera okazała się być problematyczna. Hong był przekonany o swojej boskości i uważany był za brata Jezusa, co w połączeniu z jego autokratycznym stylem rządzenia, zaczęło wywoływać napięcia wśród innych liderów Tajpingów.
Pod koniec lat 50. XIX wieku Hong Xiuquan stał się coraz bardziej odcięty od rzeczywistości, a jego decyzje polityczne i wojskowe były coraz mniej trafne. Nie potrafił skutecznie zarządzać ogromnym terytorium ani koordynować działań wojskowych, co przyczyniło się do wewnętrznych problemów w strukturze ruchu.
Z czasem zaczęły pojawiać się głosy krytyczne wobec Honga. Choć on sam pozostawał nieugięty w swojej wizji i autorytarnej roli, jego decyzje zaczęły podważać zaufanie do jego przywództwa, szczególnie wśród dowódców wojskowych. Nieumiejętność delegowania władzy oraz centralizacja decyzji w rękach Hong Xiuquana doprowadziły do rosnącego niezadowolenia wśród liderów i żołnierzy, którzy oczekiwali bardziej elastycznego przywództwa.
Kolejnym poważnym problemem wewnętrznym był rozłam wśród dowódców wojskowych Tajpingów. W początkowej fazie powstania ruch przyciągał wielu utalentowanych przywódców wojskowych, którzy odegrali kluczową rolę w zdobywaniu terytoriów i rozwoju nowego państwa. Jednak z czasem, gdy powstanie stawało się coraz bardziej złożone, rywalizacja o władzę wśród najwyższych dowódców Tajpingów stała się jednym z głównych źródeł problemów.
Na początku wojny, wśród dowódców Tajpingów dominowali tacy liderzy jak Zuo Zongtang, Li Xiucheng czy Yang Xiuqing, którzy zyskali ogromne poparcie. Jednak z czasem zaczęły się pojawiać napięcia, ponieważ rywalizowali o pozycję przywódcy militarnego oraz o większy wpływ w administracji. Ostatecznie, rywalizacja pomiędzy Yang Xiuqingiem a innymi dowódcami, w tym Li Xiuchengiem, zakończyła się tragicznie, gdy Yang Xiuqing został oskarżony o zdradę i zamordowany przez swoich przeciwników w 1856 roku.
Konflikty między dowódcami doprowadziły do fragmentacji dowództwa w armii Tajpingów, a także do osłabienia koordynacji działań wojennych. Przeciwnicy wewnętrzni zamiast skupiać się na walce z cesarską armią Qing, koncentrowali swoje wysiłki na eliminacji rywali wewnętrznych, co miało katastrofalne skutki dla organizacji Tajpingów. Kiedy Tajpingowie zdobyli Nankin i rozwinęli Niebiańskie Królestwo, musieli zmierzyć się z ogromnym wyzwaniem związanym z zarządzaniem rozległym terytorium. Początkowo, administracja nowego państwa była chaotyczna, a system władzy nie był dobrze zorganizowany. Zamiast skupić się na ustanowieniu stabilnych struktur państwowych, ruch Tajpingów borykał się z problemem decentralizacji i braku kompetentnych urzędników.
Wielu spośród najważniejszych liderów wojskowych nie miało doświadczenia w zarządzaniu terytoriami, co prowadziło do zniechęcenia lokalnych ludności. Dodatkowo, brak jednolitego systemu administracyjnego w Niebiańskim Królestwie sprawiał, iż różne regiony Tajpingów były rządzone w sposób nieregularny, a obywatele nie zawsze otrzymywali podstawową pomoc czy ochronę. Brak reform gospodarczych, nierówności w podziale dóbr oraz kryzys społeczny w niektórych regionach przyczyniły się do spadku poparcia wśród ludności.
Początkowo Tajpingowie przyciągali ludność swoją obietnicą stworzenia równości społecznej i ekonomicznej. Jednak z biegiem czasu okazało się, iż Niebiańskie Królestwo nie spełniało oczekiwań zwykłych ludzi. Społeczeństwo pod rządami Tajpingów zostało zorganizowane na zasadzie równych podziałów ziemi, co początkowo miało być formą sprawiedliwości, jednak w praktyce napotkało na liczne trudności. Kryzys gospodarczy i problemy z aprowizacją prowadziły do głodu.
Wiele osób, które początkowo wspierały powstanie, zaczęło się rozczarowywać, gdy okazało się, iż system nie zaspokaja ich potrzeb. Spadek standardu życia, brak dostępu do podstawowych dóbr oraz niestabilność ekonomiczna spowodowały, iż lokalne społeczności zaczęły tracić wiarę w ideologię Tajpingów. Rozczarowanie społeczeństwa połączone z rosnącym niezadowoleniem wśród elit wojskowych i cywilnych sprawiły, iż ruch osłabł zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie.
W sierpniu 1860 roku Tajpingowie zbliżają się do przedmieść Szanghaju – kluczowego, najbogatszego i najbardziej rozwiniętego portu w Chinach, który od lat pozostawał pod kontrolą obcokrajowców. Liczyli na pomoc ludności lokalnej. Ku ich zaskoczeniu, obcokrajowcy, podburzeni przez misjonarzy, nie tylko odmawiają wsparcia, ale aktywnie bronią swojego terytorium przed wojskami Tajpingów. Zszokowani tą reakcją, Tajpingowie decydują się na przerwanie oblężenia. Niemniej jednak, ich siły nie zostały osłabione – w styczniu 1862 roku powracają, otaczając miasto z nową siłą, mając przewagę liczebną i wojskową. Wydaje się, iż los Szanghaju jest już przesądzony. I wtedy wydarza się coś, co nikt nie mógł przewidzieć. Spada mocny śnieg. To zjawisko, jakiego nie widziano w tej okolicy od stu lat. Tajpingowie, odziani w lekkie stroje, nie są w stanie poradzić sobie z zimnem. Zmuszeni do wycofania się, nie mogą już kontynuować oblężenia. Dla obcokrajowców to prawdziwy cud – nadzieja, która nadeszła wraz z opadami śniegu. Zyskali na czasie, zaczynają działać w pełni. Zamorskie diabły łączą siły z Mandżurami, tworząc oddziały ochotników.
Dla zwykłych ludzi, żyjących pod brutalnymi rządami Tajpingów, nadchodzi wybawienie. Niebiańskie Królestwo Wielkiego Pokoju, które miało przynieść Chinom pokój i dobrobyt, okazało się być synonimem terroru, głodu i nędzy. W ciągu kilku lat wojny całe wsie i miasta zostały zniszczone, wyludnione, opustoszały. Przez długie miesiące ludzie żyli w strachu, niepewności i nędzy. Koszt ten okazał się tragiczny – sen Hong Xiuquana o nowym, lepszym świecie pochłonął życie ponad 20 milionów osób. Kolejne dziesiątki milionów zostały popchniętę w ekstremalną biedę, której nie były w stanie wyjść przez długie lata.
Największą konsekwencją wewnętrznych problemów Tajpingów była ich klęska pod Nankinem w 1864 roku. Po latach nieudanych prób obrony i zbrojnych niepowodzeń, Tajpingowie zostali zmuszeni do poddania się armii cesarskiej Qing i jej sojusznikom, w tym wojskom brytyjskim i francuskim. Zamiast kontynuować walkę w jedności, rozłam wewnętrzny oraz upadek moralny Niebiańskiego Królestwa doprowadziły do jego ostatecznej klęski.
Z informacji dostępnych w źródłach wynika, iż w końcowych dniach życia Hong, otoczony przez wciąż lojalnych do niego zwolenników, był w coraz większym stopniu odizolowany od rzeczywistości. Został otoczony kręgiem doradców, którzy próbowali utrzymać morale wśród swoich zwolenników, ale nie byli w stanie zapobiec zbliżającej się katastrofie. Wiadomo, iż Hong Xiuquan w ostatnich miesiącach życia nie tylko cierpiał na fizyczne dolegliwości, ale również zmagał się z problemami psychicznymi, co przejawiało się w jego paranoicznych zachowaniach.
Po wielkim oblężeniu Nankinu przez wojska cesarskie i zapadnięciu się obrony Tajpingów w 1864 roku, Hong Xiuquan, wiedząc, iż jego marzenie o Niebiańskim Królestwie legło w gruzach, spędzał czas w samotności. W trakcie tej izolacji, przebywał w pałacu, pogrążony w chorobie i pełen rozpaczy. Istnieją różne wersje tego, jak zakończył swoje życie, ale większość historyków wskazuje, iż zmarł w czerwcu 1864 roku, prawdopodobnie w wyniku zatrucia od jedzenia chwastów, choć niektórzy sugerują, iż mogło to być samobójstwo, biorąc pod uwagę jego stan psychiczny i okoliczności. Zginął w momencie, gdy ostatnie miasta Tajpingów były zajmowane, a sam lider nie mógł już nic zrobić, by odwrócić losy powstania.
Po pokonaniu powstańców, dynastia Qing rozpoczęła proces odbudowy swojego autorytetu. Choć rządy Qing przeżyły kryzys, niedługo przystąpiono do reform. Powstanie Tajpingów miało katastrofalne skutki dla regionów, w których się toczyło. W wyniku wojny zginęło od 20 do 30 milionów ludzi, a wiele miast zostało doszczętnie zniszczonych. Po zakończeniu powstania władze Qing skoncentrowały się na odbudowie zniszczonego obszaru, jednak proces ten był długotrwały i kosztowny. Zniszczenia dotyczyły nie tylko miast, ale również struktur społecznych i gospodarczych.
Po upadku powstania nastąpiły brutalne represje wobec ludności, która wspierała powstańców. Powstanie Tajpingów, mimo iż miało religijny charakter, nabrało charakteru wojny domowej, co prowadziło do licznych prześladowań i egzekucji. Władze Qing nie miały litości dla tych, którzy byli związani z ruchem. Setki tysięcy osób zostało zamordowanych, a wielu powstańców i ich sympatyków zostało rozproszonych po całych Chinach.
W wyniku osłabienia Chin po wojnie z Tapingiem, władze Qing zaczęły dostrzegać potrzebę współpracy z obcymi mocarstwami, co miało długofalowe konsekwencje. Po zakończeniu powstania, Chiny były coraz bardziej zależne od Zachodu, który wywierał presję na rządzących w Pekinie. Zgodnie z traktatami nierównymi zawartymi z mocarstwami zachodnimi, w Chinach powstały strefy wpływów, a państwo chińskie znalazło się pod rosnącym wpływem obcych sił, co wpłynęło na dalszą destabilizację kraju w drugiej połowie XIX wieku.
Choć sam ruch zniknął, jego idee wciąż oddziaływały na Chińczyków, zwłaszcza w kontekście rozczarowania wobec władzy dynastii Qing i panującego porządku społecznego. Wzrosła też świadomość społeczna, a pewne elementy religijne, jak chrześcijańskie wpływy, pozostały obecne w niektórych częściach Chin.
Po powstaniu Tajpingów, Chiny znalazły się w okresie długotrwałej niestabilności politycznej, która trwała aż do początku XX wieku. Przez dekady po 1864 roku, mandżurska dynastia Qing zmagała się z wewnętrznymi problemami, takimi jak korupcja, niezadowolenie społeczne i regionalne powstania.
Upadek powstania Tajpingów miał wpływ na rozwój chińskiego nacjonalizmu, który stopniowo zaczął kształtować się w odpowiedzi na problemy, z jakimi zmagało się państwo. Reakcja na zamachy wewnętrzne, a także na rosnącą ingerencję obcych mocarstw, stała się jednym z motorów narodowej świadomości. Powstanie Tajpingów i jego upadek były jednym z kluczowych wydarzeń, które później inspirowały ruchy rewolucyjne, w tym rewolucję 1911 roku, która obaliła dynastię Qing.
Chociaż może to być absurdalne, jednak jednocześnie powstanie Tajpingów na długo skompromitowało chrześcijaństwo w Państwie Środka i stało się inspiracją dla samego przewodniczącego Mao. Pierwszy przywódca ChRL jednak wybiera wątki, które mu odpowiadają. Mao Zedong widział w Hongu pioniera walki o zmianę systemu politycznego i społecznego, choć uznał tę rewolucję za niedokończoną. Współcześnie Komunistyczna Partia Chin (KPCh) honoruje Hong Xiuquana i Powstanie Tajpingów, ponieważ postrzega je jako wczesną formę rewolucji przeciwko niesprawiedliwemu systemowi społecznemu, mimo jego religijnego charakteru i kontrowersyjnych aspektów. Hong, jako przywódca powstania, jest przedstawiany przez KPCh jako proto-rewolucjonista, który w XIX wieku, bez znajomości teorii marksistowskiej, zdołał zorganizować masowe wystąpienie przeciwko dynastii Qing. Ta interpretacja pomija religijne i fanatyczne elementy ruchu Tajpingów, skupiając się na jego antyfeudalnym charakterze. KPCh upamiętnia Honga i powstanie poprzez budowę pomników, takich jak statua samego Honga w Nankinie, a także muzeów, przedstawień teatralnych, powieści i seriali telewizyjnych. Monument Powstania Jintian, będący częścią Pomnika Bohaterów Ludu na placu Tian’anmen, jest jedną z form tej celebracji. W ten sposób KPCh wpisuje Powstanie Tajpingów w swoją narrację historyczną jako symbol walki mas o sprawiedliwość społeczną i wyzwolenie spod ucisku, wykorzystując ten epizod do legitymizacji własnej władzy jako spadkobiercy rewolucyjnych tradycji Chin.
Konrad Smuniewski
Źródła:
Mullaney, T. M. (2015). The Taiping Heavenly Kingdom: Rebellion and the Blasphemy of Empire. Harvard University Press.
Wenjun, L. (2006). China’s First Emperor and His Legacy. Oxford University Press.
Sutherland, J. D. V. (1991). The Taiping Rebellion 1850-1864. Stanford University Press.
Spence, J. D. (1996). The Taiping Heavenly Kingdom. W. W. Norton & Company.
Ching, Y. (2000). The Taiping Revolution: A Social and Political Study of the Taiping Rebellion. Chinese University Press.
Mackerras, S. P. (2000). Rebellions and Revolutions: China from the 1800s to the 2000s. Routledge
Lubina, M. (2021). Młodszy brat Chrystusa, chiński syn Boga. 11.01.2021.
