24 września br. odbył się pierwszy dzień dwudniowej konferencji “Europejski wymiar rozwoju i wzajemnej współpracy regionów Polski i Ukrainy” zorganizowanej przez Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN wraz z Instytutem Geografii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, pod patronatem Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej. Konferencja została podzielona na trzy sesje, podczas których zaproszeni prelegenci z Polski i Ukrainy wygłaszali swoje referaty. Podejmowali oni tematy związane z problematyką zrównoważonej odbudową Ukrainy, migracji, ochrony zniszczonego przez wojnę środowiska, a także potencjalnych obszarów współpracy przygranicznych regionów naszych państw.
Podczas trwania pierwszej sesji, prelegenci w swoich wystąpieniach zwrócili szczególną uwagę na podmiotowość Ukrainy, zauważając, iż cywilizacyjna podmiotowość Ukrainy odgrywa kluczową rolę w jej dążeniu do zwycięstwa. Podmiotowość kraju jest ściśle związana z jego bezpieczeństwem, które staje się narzędziem do jej osiągnięcia. W kontekście wojny rosyjsko-ukraińskiej prelegenci podkreślili, iż kluczowym elementem odbudowy i przetrwania Ukrainy jest bezpieczeństwo narodowe. Bezpieczeństwo to nie tylko zabezpiecza integralność terytorialną, ale również umożliwia odbudowę i rozwój po wojnie. Wojna z Rosją jest postrzegana jako głęboki konflikt paradygmatów. Wojna zmieniła również postawy Ukraińców wobec własnego państwa. Przed lutym 2014 r. (początek aneksji Krymu przez Rosję) Ukraińcy mieli bardziej neutralne podejście do Rosji, ale od maja 2022 r. stosunek ten stał się zdecydowanie negatywny. Wojna z Rosją zjednoczyła społeczeństwo, szczególnie młodsze pokolenie, które w tej chwili bardziej identyfikuje się z państwem. Przedmiotem wystąpień była także polityka spójności Unii Europejskiej i związane z nią m.in. polskie doświadczenia integracji z UE, które były przedstawiane jako przykład dla Ukrainy. Pod koniec pierwszej sesji mówcy zwracali uwagę, iż agresja Rosji spowodowała głębokie zmiany w przestrzennym układzie Ukrainy. Prelegenci zwrócili uwagę na zniszczenia wschodnich regionów przemysłowych oraz konieczność planowania strategicznego odbudowy kraju.
Druga sesja konferencji poświęcona była wyzwaniom, które wojna stawia przed zrównoważonym rozwojem ukraińskich miast oraz regionów przygranicznych, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy polsko-ukraińskiej. Prelegenci zauważyli, iż ukraińskie miasta w rankingach przeprowadzanych przed wojną były niedoceniane. Wyniki tych badań mogą stanowić podstawę dla powojennej odbudowy miast, takich jak Irpień, Bucza czy Odessa. Szczególną nadzieję pokłada się w zaangażowaniu europejskich inwestycji oraz doświadczeń z odbudowy miast po II wojnie światowej, np. Warszawy czy Rotterdamu. Przywołano także przykłady obwodów czernihowskiego i sumskiego, które były okupowane w pierwszych dniach wojny, poniosły ogromne straty gospodarcze i społeczne. PKB w okupowanych regionach spadło o 25%, a rolnictwo i eksport zostały poważnie zniszczone. Skażenia gleby oraz uszkodzenia infrastruktury transportowej pogłębiły te problemy. Regiony te straciły potencjał tranzytowy, co rodzi pytanie o ich przyszłość – czy zostaną opuszczone, czy wręcz przeciwnie, będzie się je stymulować do odbudowy? Prelegenci zwrócili takżę uwagę, iż wojna zmieniła ukraiński krajobraz przestrzenny, a nowe badania geograficzne muszą uwzględniać nowoczesne narzędzia, takie jak analiza satelitarna i dane cyfrowe. Ważne będą doświadczenia Polski z reform administracyjnych i przygotowań do członkostwa w UE dla odbudowy regionów przygranicznych. Druga część poświęcona była także tematyce współpracy regionalnej, w kontekście której zwrócono uwagę na regiony przygraniczne, takie jak podkarpacie i lubelszczyzna po stronie polskiej oraz Lwów po stronie ukraińskiej, które mogą odegrać kluczową rolę w odbudowie Ukrainy. Rzeszów, Przemyśl i Lwów stały się głównymi węzłami logistycznymi, zaopatrującymi Ukrainę w sprzęt wojskowy. W kontekście przyszłości, ważna będzie zielona, cyfrowa i intelektualna transformacja pogranicza, wsparta m.in. rozwojem bioenergetyki i cyfryzacji. Głównym celem jest strukturalna transformacja gospodarek polsko-ukraińskiego pogranicza. Obszar ten ma potencjał do stworzenia silnego transgranicznego regionu gospodarczego. Wspólne działania Polski i Ukrainy mogą przyczynić się do wzmocnienia obronności, rozwoju gospodarczego oraz ściągnięcia inwestycji międzynarodowych.
Sesja trzecia koncentrowała się na różnych aspektach migracji uchodźców z Ukrainy oraz na zniszczeniach środowiskowych w wyniku działań wojennych. Paneliści omówili przestrzenne wzorce migracyjne, społeczne i ekonomiczne konsekwencje migracji, a także wyzwania związane z odbudową terenów zniszczonych przez wojnę. Omówiono czasowo-przestrzenny wzorzec migracji Ukraińców w Polsce. Migracja była początkowo (przed agresją) podyktowana poczuciem bezpieczeństwa głównie ekonomicznego, w tej chwili dominującym czynnikiem jest ogólne bezpieczeństwo życia. Uchodźcy osiedlają się głównie w miastach regionalnych i tam, gdzie już istniała diaspora ukraińska, np. na zachodzie Polski. Przyjeliśmy 1,5 mln migrantów z Ukrainy bez posiadania systemu migracyjnego. Wojna na Ukrainie niszczy nie tylko infrastrukturę, ale także ekosystemy. 11 obiektów przyrodniczych znalazło się w strefie walk, gdzie zniszczeniu uległy cenne gatunki zwierząt, zasoby bioróżnorodności oraz cała infrastruktura ochrony przyrody. Prelegenci w swoich referatach zwrócili uwagę na to, iż Ukraina stoi przed ogromnym wyzwaniem rekultywacji zniszczonych terenów, zwłaszcza w kontekście zaminowanych obszarów, które obejmują ponad 156 tysięcy km². Istnieje potrzeba wsparcia ze strony międzynarodowych ekspertów, w tym polskich naukowców, którzy mają doświadczenie w odbudowie ekosystemów zniszczonych przez działania wojenne. Ukraina, posiadająca jedne z najżyźniejszych gleb na świecie, odczuła drastyczny wpływ wojny na swoje tereny rolnicze. Zniszczenia infrastruktury i skażenia środowiskowe wpłynęły na globalne bezpieczeństwo żywnościowe. Koszt strat w infrastrukturze i środowisku szacuje się na miliardy dolarów. Odbudowa zniszczonych terenów będzie wymagać systematycznego podejścia, które obejmuje inwentaryzację, klasyfikację zniszczeń i podjęcie decyzji dotyczących przyszłego wykorzystania terenów.
Podsumowując, konferencja przyniosła najważniejsze wnioski dotyczące m.in. współpracy polsko-ukraińskiej oraz wyzwań odbudowy Ukrainy w aspektach infrastrukturalnych i środowiskowych. Agresja Rosji na Ukrainę wymusiła masowe migracje, które początkowo były napędzane względami bezpieczeństwa, a w tej chwili dotyczą także trwałej relokacji ludności. Polska przyjęła znaczną liczbę uchodźców, co miało wpływ na rynek pracy i strukturę demograficzną kraju. Uchodźcy osiedlają się głównie w miastach i regionach już rozwiniętych, co stawia przed Polską wyzwania związane z ich integracją. kooperacja przy odbudowie infrastruktury i środowiska będzie kluczowa, zwłaszcza w kontekście regionów przygranicznych, takich jak Lwów czy podkarpacie, które mogą stać się węzłami rozwoju. Zniszczenia ekologiczne, zwłaszcza na terenach rolniczych, będą wyzwaniem w odbudowie, wymagając wsparcia międzynarodowego. Pytanie o przyszłość regionów zniszczonych wojną pozostaje otwarte. Nie wiadomo, czy migranci zdecydują się wrócić do zrujnowanych miast i obszarów wiejskich, czy też proces odbudowy i rozwoju przyciągnie nowych mieszkańców.
