Szwedzcy Demokraci i Partia Finów wyłoniły się jako reakcje na wyzwania globalizacji i tożsamości narodowej, początkowo stawiając sobie cele związane z krytyką imigracji i zachowaniem suwerenności. Obie partie napotkały trudności w akceptacji ze strony establishmentu politycznego z powodu kontrowersyjnych stanowisk i populistycznej retoryki. Chociaż miały podobne korzenie to różniły się w szczegółach: Szwedzcy Demokraci skupiali się na kwestiach imigracji i kultury narodowej, podczas gdy Partia Finów kładła nacisk na suwerenność narodową oraz krytykę integracji europejskiej.
W ciągu ostatnich kilku lat skrajna prawica zyskała znaczący wpływ w polityce europejskiej, a Szwecja i Finlandia nie były wyjątkiem. Szwedzcy Demokraci (SD) w Szwecji i Partia Finów (Perrus) w Finlandii zdobyły poparcie wyborców i wprowadziły swoich przedstawicieli do parlamentu oraz lokalnych władz. Jeden z kluczowych czynników, który przyczynił się do wzrostu popularności skrajnej prawicy to kryzys migracyjny, który rozpoczął się w Europie w 2015 roku[1]. Ogromne fale uchodźców i migrantów przybywających do Szwecji oraz Finlandii wywołały niepewność i obawy wśród społeczeństw. Drugim czynnikiem jest rok 2014 i wojna na Ukrainie oraz obecna eskalacja konfliktu na większą skalę z 2022 roku. Inwazja Rosji na Ukrainę spowodowała zmianę priorytetów w obu społeczeństwach i większe skupienie się na kwestiach bezpieczeństwa państwa. Skrajna prawica skoncentrowała się na tej kwestii, obiecując wzmocnienie armii, wprowadzenie surowszych polityk imigracyjnych, a także ochronę kultury i tożsamości narodowej.
Podobnie jak w innych częściach świata, Szwedzi i Finowie także doświadczyli globalnego trendu anty-establishmentowego. Część wyborców zmęczona była tradycyjnymi partiami politycznymi i uważała, iż istniejące elity polityczne nie reprezentują ich interesów. Skrajna prawica przedstawiała się jako alternatywa dla tradycyjnych ugrupowań i obiecywała przeprowadzenie radykalnych zmian w systemie politycznym. W Szwecji i Finlandii występują wyzwania związane z integracją imigrantów. Część społeczeństwa obwiniała tradycyjne partie polityczne za niepowodzenia w zakresie polityk integracyjnych i oskarżała je o zbytnią poprawność polityczną. Skrajna prawica wykorzystała te obawy, obiecując bardziej restrykcyjne podejście wobec imigrantów i sprzeciwiając się wielokulturowości[2].
Tabela 1 Poparcie i liczba uzyskanych mandatów przez Patie Finów w wyborach parlamentarnych[3].Szwedzcy Demokraci i Partia Finów zastosowały różnorodne strategie, aby zwiększyć swoją popularność i dążyć do władzy, przywiązując wagę do komunikacji z wyborcami, prowadzenia umiarkowanej retoryki i budowania koalicji oraz przyciągania nowych członków. SD przeszli ewolucję od skrajnej retoryki do umiarkowanej, co pozwoliło im przyciągnąć szersze spektrum wyborców i uzyskać akceptację w mainstreamowej polityce. Ich kampanie wyborcze skupiły się na tematach związanych z kontrolą imigracji i ochroną kultury narodowej, co odzwierciedlało obawy pewnej części społeczeństwa. Wzmacniali swoje wsparcie poprzez bezpośrednią komunikację z wyborcami za pośrednictwem mediów społecznościowych, co budowało osobiste relacje i tworzyło wrażenie bliskości z „ludem”. Stosowali też strategię przyciągania nowych członków, co umożliwiło im organizację działań lokalnych i poszerzenie swojego wpływu[4].
Tabela 2 Poparcie i liczba zdobytych mandatów przez Szwedzkich Demokratów w wyborach parlamentarnych[5].PS skupili się na krytyce establishmentu i koncentrowali się na lokalnych problemach oraz potrzebach obywateli. Ich kampanie opierały się na przekonaniu, iż tradycyjne partie polityczne nie reprezentują „zwykłych ludzi”. Budowali poparcie poprzez retorykę przeciwko integracji europejskiej i naruszaniu suwerenności narodowej, co angażowało tych, którzy obawiali się utraty kontroli nad własnym losem. Jednocześnie, skupiali się na tworzeniu koalicji z innymi partiami, co pozwoliło im zdobyć więcej wpływu i poparcia. Obie partie musiały zmierzyć się z oporem społecznym i politycznym w związku z ich początkowymi skrajnymi stanowiskami, co utrudniało budowanie szerszego poparcia[6]. SD spotkało się z opozycją społeczną i izolacją w polityce ze strony głównych partii, co wymusiło na nich bezpośrednią komunikację z wyborcami. PS natomiast zmagało się z konfliktami wewnętrznymi i kontrowersyjnymi wypowiedziami członków, co wpłynęło na jedność partii i jej reputację. Zarówno SD, jak i PS, doświadczyły skandali i reakcji innych partii, co ukształtowało ich drogę do władzy, wymagając ewolucji i umiejętności zarządzania tymi wyzwaniami.
Rosnące socjoekonomiczne nierówności w tych krajach również odegrały swoją rolę w wzroście poparcia dla skrajnej prawicy. Pewna część społeczeństwa, szczególnie z niższych klas społecznych, czuła się zaniedbana przez rządzących i tradycyjne partie.
Skrajna prawica skupiła się na kwestiach związanych z bezpieczeństwem ekonomicznym, obiecywała lepszą opiekę socjalną oraz tworzenie miejsc pracy. Warto również zaznaczyć, iż skrajna prawica wykorzystywała globalne trendy populistyczne, które stały się jednym z najważniejszych elementów współczesnej polityki. Populizm był używany przez te ugrupowania jako sposób przyciągnięcia wyborców, obiecując prostsze rozwiązania na trudne problemy i oskarżając tradycyjne partie o korupcję lub nieudolność.
Perspektywa Polska
W kontekście wzrostu skrajnej prawicy w Szwecji i Finlandii, perspektywa Polski nabiera specyficznych odcieni. Choć Polska różni się geograficznie i politycznie od tych dwóch skandynawskich państw, istnieją punkty wspólne, które mogą wpłynąć na polityczny krajobraz Polski w związku z rozwojem skrajnej prawicy.
Pierwszym kluczowym obszarem jest polityka imigracyjna. Zmiany w polityce imigracyjnej w Szwecji i Finlandii, wynikające z kryzysu migracyjnego wywołują podobne debaty na temat granic i bezpieczeństwa jak w Polsce.
Drugim istotnym aspektem jest rosnący populizm i anty-establishmentowe nastroje. Polska również była świadkiem wzrostu partii prawicowych i populistycznych. Wydarzenia w Skandynawii mogą dodatkowo zachęcić takie partie do podkreślania swojej roli jako alternatywy dla tradycyjnych ugrupowań.
W kontekście rosnących nierówności społeczno-ekonomicznych, które odegrały kluczową rolę w poparciu dla skrajnej prawicy w innych krajach, Polska może również zobaczyć analogie. Partie skrajnej prawicy mogą zyskać poparcie, kładąc nacisk na kwestie ekonomiczne i społeczne. Warto również zwrócić uwagę na aspekty związane z wartościami kulturowymi i narodowymi. Polska, z silną tożsamością narodową i tradycją, może być szczególnie podatna na przesłanki obrony wartości narodowych, które są często wykorzystywane przez skrajną prawicę. Wreszcie, debaty nad stosunkiem do Unii Europejskiej i suwerenności narodowej to kwestie, które były obecne zarówno w Polsce, jak i w krajach nordyckich (tj. krajach członkowskich UE – Danii, Finlandii i Szwecji). Rozwój skrajnej prawicy w innych państwach może wpłynąć na kształtowanie postaw i polityki wobec UE.
Co może przynieść przyszłość dla obu partii?
Szwedzcy Demokraci (SD) i Partia Finów (PS) osiągnęły znaczącą pozycję w polityce swoich krajów, co wiąże się z długofalowymi implikacjami dla społeczeństwa, gospodarki i stosunków międzynarodowych. W przypadku SD, ich wpływ na politykę imigracyjną i bezpieczeństwo narodowe jest wyraźny. Choć mieli trudności w zdobyciu wsparcia innych partii, to ich wzrost wpłynął na zmianę dyskursu politycznego w Szwecji w kwestii imigracji. Jednak ich wcześniejsza skrajna retoryka pozostawia ślady i wyzwanie polega na umiejętnym zrównoważeniu ich polityki z koniecznością unikania ekstremizmu. W przypadku PS, ich krytyka integracji europejskiej (choć na czas wyborów i tworzenia koalicji rządowej wygaszona) będzie miała wpływ na stosunki międzynarodowe i pozycję Finlandii w UE. Towarzyszył temu wzrost eurosceptycyzmu i wyrażanej chęci zachowania narodowej suwerenności. To wpłynęło na debatę o przyszłości UE i roli poszczególnych państw w integracji europejskiej. Perspektywy dalszego rozwoju obu partii są w tej chwili obiektem szerokiej spekulacji. Obie partie mogą przez cały czas czerpać z poparcia osób niezadowolonych z głównego nurtu politycznego i pozostać istotnymi graczami. Jednak napotykają również wyzwania. SD staje przed zadaniem utrzymania umiarkowanego wizerunku, równocześnie nie tracąc wsparcia swoich bardziej skrajnych zwolenników. Dla PS istotne jest utrzymanie zaufania swoich wyborców i zdolność do radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami, które mogą wpłynąć na jedność partii.
Foto: PAP/EPA
[1] T. S. Petropoulos, Breaking Point: How migrant crises have influenced the rise of Far-Right Parties in Italy, Germany, and the UK, Fordham University 2021, s.42-44.
[2] B. Kenes, The Sweden Democrats: Killer of Swedish Exceptionalism, The European Center for Populism Studies (ECPS) 2021, s.30-35.
[3] Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących ze stron archiwalnych szwedzkiego parlamentu oraz Europe Elects.
[4] Tamże.
[5]Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących ze stron archiwalnych szwedzkiego parlamentu oraz Europe Elects.
[6]Ágnes Berecz, Populism in nordic countries -A critical Assessment, Babes Bolyai University, Cluj – Napoca 2013, s.33-58.
