Rysunki polskich dzieci z okresu II wojny światowej zostały oficjalnie wpisane na Międzynarodową Listę Programu UNESCO „Pamięć Świata”. To ogromne wyróżnienie nie tylko dla samej kolekcji, ale i dla całej Polski, która tym samym umacnia swoją pozycję wśród państw szczególnie dbających o zachowanie dokumentów o wyjątkowej wartości historycznej.
Historia zapisana kredką
W 1946 roku redakcja tygodnika „Przekrój” ogłosiła ogólnopolski konkurs, w którym dzieci miały przedstawić na papierze swoje wojenne wspomnienia. W efekcie zebrano ponad 7000 rysunków i zeszytów dzieci do 13. roku życia. Najmłodszy autor miał zaledwie 2 lata i 3 miesiące. Dzieci rysowały wszystko, co zapamiętały – egzekucje, naloty, śmierć bliskich, ucieczki, przymusowe przesiedlenia, ale również momenty euforii po zakończeniu wojny.
Rysunki te są dziś jednym z najbardziej poruszających źródeł, ukazujących wojnę z perspektywy najmłodszych. Powstawały na różnych materiałach – od papieru pakowego po kredowy – i różnymi technikami, co tylko podkreśla ich autentyczność i emocjonalną siłę przekazu.
Głos tych, którzy nie zdążyli dorosnąć
Znaczna część dzieci, które brały udział w konkursie, nie dożyła dorosłości. Ich prace często są jedynym śladem po nich. Dlatego też mają dziś nie tylko wartość dokumentacyjną, ale także symboliczną. To głos tych, których świat nie chciał słuchać – aż do teraz.
Dr Paweł Pietrzyk, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych, podkreśla: „To wyjątkowe świadectwa dzieci, które nie miały możliwości wyrazić się słowem, ale zostawiły po sobie przejmujący obraz rzeczywistości okupowanej Polski. Dla wielu z nich te rysunki były jedynym sposobem przetworzenia ogromnej traumy.”
Wspólny projekt o europejskim zasięgu
Wpis na Listę UNESCO został dokonany jako część międzynarodowej inicjatywy pod nazwą „Rysunki i zapiski dzieci z czasu wojny w Europie: 1914–1950”, którą koordynowało francuskie Musée National de l’Éducation wraz z siecią International Research and Archive Network for Historical Children’s Drawings z Niemiec. Do projektu dołączyły instytucje z Polski, Czech, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Kanady, Szwajcarii i Ukrainy.
Współpraca międzynarodowa przy tym projekcie miała nie tylko naukowy wymiar – to również istotny gest pamięci i solidarności z ofiarami wojen, niezależnie od ich narodowości.
Archiwa Państwowe strażnikiem pamięci
Kolekcja znajduje się w zasobach Archiwum Akt Nowych, jednej z trzech centralnych jednostek Archiwów Państwowych. Jej obecność na Liście UNESCO to już dziewiąty taki wpis pochodzący z zasobów tej instytucji. Dzięki temu Polska dołącza do wąskiego grona państw z największą liczbą dokumentów na liście „Pamięci Świata”.
Wśród innych wpisów z Polski znajdują się m.in. autograf „De revolutionibus orbium coelestium” Mikołaja Kopernika, rękopisy Fryderyka Chopina czy tablice 21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z 1980 roku.
Międzynarodowe uznanie i edukacyjna wartość
Kolekcja rysunków dzieci była już prezentowana na całym świecie w ramach wystawy „Mamo, ja nie chcę wojny!”, która odwiedziła ponad 30 miast w Polsce i 40 państw za granicą. Ekspozycja wzbudzała ogromne emocje – nie tylko ze względu na wartość artystyczną prac, ale przede wszystkim przez ich autentyczność i szczerość przekazu.
To dziedzictwo nie tylko dokumentuje historię, ale czyni to z perspektywy, która dotąd była zbyt często pomijana – dziecięcej. Dziś rysunki te mają ogromne znaczenie edukacyjne, pomagając młodym pokoleniom zrozumieć grozę wojny i znaczenie pokoju.
Polska pamięta i przypomina światu
Dzięki wysiłkom Archiwów Państwowych i międzynarodowych partnerów, Polska ponownie udowadnia, iż dbałość o dziedzictwo historyczne to nie tylko obowiązek, ale także misja. Wpis rysunków dzieci na Międzynarodową Listę UNESCO „Pamięć Świata” to nie tylko sukces archiwistów – to także hołd dla dzieci, które w czasie wojny musiały zbyt wcześnie dorosnąć.
