Podstawa zarzutu naruszenia zasad bezstronności sędziego

Opis stanu faktycznego

Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z 19.5.2022 r., XII K 220/20, Legalis, uznał oskarżonego M.Z. za winnego dokonania zarzucanych mu przestępstw określonych w art. 148 § 1 KK i art. 278 § 1 KK w zw. z art. 64 § 1 KK, za które skazał go, wymierzając karę łączną dożywotniego pozbawienia wolności.

Po rozpoznaniu apelacji obrońcy oskarżonego, Sąd Apelacyjny w W. wyrokiem z 5.1.2023 r., II AKa 367/22, Legalis, utrzymał zaskarżony wyrok w mocy.

Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wniósł obrońca skazanego, zaskarżając go na korzyść M.Z. oraz zarzucając rażące naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie: art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 7 KPK; art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK; a także art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 170 § 1 pkt 5 KPK.

Z ostrożności procesowej obrońca, na podstawie art. 438 pkt 4 KPK, zarzucił rażącą niewspółmierność kary przez orzeczenie kary dożywotniego pozbawienia wolności.

Mając na uwadze powyższe, obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w W. w postępowaniu odwoławczym.

W odpowiedzi na kasację Prokurator Prokuratury Regionalnej w W. wniósł o oddalenie kasacji, jako oczywiście bezzasadnej.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez obrońcę, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w W. ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się skuteczna w tym znaczeniu, iż wobec ujawnienia się bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 2 KPK, związanej z wadliwie ukształtowanym składem Sądu II instancji, doprowadziła do uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

W ocenie Sądu Najwyższego wadliwość zaskarżonego wyroku związana z bezwzględną przyczyną odwoławczą, o której mowa w art. 439 § 1 pkt 2 KPK, dotyczy zasiadających w tej sprawie w składzie Sądu Apelacyjnego w W. dwóch sędziów, którzy zostali wielokrotnie poddani przez Sąd Najwyższy testowi bezstronności i niezależności, a wyniki tych testów były w obu przypadkach negatywne. Ocenę tę podziela także Sąd Najwyższy w niniejszym postępowaniu w sprawie (wyrok SN z 10.4.2024 r., II KK 297/23, Legalis).

Sąd Najwyższy odwołuje się w tym zakresie do uchwały trzech Izb Sądu Najwyższego z 23.1.2020 r., BSA-I-4110-1/20, podkreślając, iż wykładnia prawa zawarta w tej uchwale jest obowiązująca i w myśl art. 87 ust. 1 ustawy o Sądzie Najwyższym z 8.12.2017 r. (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 622), a Sąd Najwyższy pozostaje nią związany jako zasadą prawną. Sędziów tego Sądu nie może zatem zwolnić z obowiązku jej przestrzegania żadna subiektywna czy inna okoliczność, w tym zgłoszone do uchwały zdanie odrębne, czy interes w korzystnej dla sędziego, a odmiennej wykładni przepisu art. 439 § 1 pkt 1 pkt 2 KPK. Związani uchwałą trzech Izb Sądu Najwyższego pozostają co oczywiste także sędziowie Sądu Najwyższego orzekający w innych niż Izba Karna izbach tego Sądu.

Z dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, iż oprócz wadliwości samego procesu nominacyjnego sędziego, istotną rolę w tej ocenie powinny odgrywać m.in.: równoczesność (lub zbliżony czas) uruchomienia drogi awansowej z objęciem ważnego stanowiska w administracji sądowej w drodze arbitralnej decyzji Ministra Sprawiedliwości, utajnienie obrad KRS w zakresie danej kandydatury, jednoznacznie negatywna opinia zgromadzenia ogólnego sędziów, porównanie osiągnięć zawodowych kandydata z doświadczeniem zawodowym i poparciem środowiska dla kontrkandydatów, fakt uzyskania nominacji na stanowiska funkcyjne pozostające w dyskrecjonalnej kompetencji władzy politycznej, udział w pracach gremiów powiązanych z władzą polityczną zmierzającą do ograniczenia niezawisłości sądów, wykonywanie określonych zadań lub funkcji na podstawie arbitralnych decyzji tak działającej władzy politycznej, co obejmuje również tzw. delegacje ministerialne, dodatkowe zatrudnienie w jednostkach bezpośrednio podporządkowanych władzy politycznej, charakter sprawy, do której rozstrzygnięcia ukształtowano dany skład sądu, a także działalność publiczna i wypowiedzi danego sędziego, wykraczające poza gwarantowane przez Konstytucję RP ramy udziału w debacie publicznej, a wskazujące na zaangażowanie w realizację określonych celów politycznych władzy wykonawczej (por. wyroki Sądu Najwyższego z: 19.10.2022 r., II KS 32/21, Legalis; 30.5.2023 r., II KK 23/22, Legalis; 14.6.2023 r., II KK 489/21, Legalis; 12.12.2023 r., II KK 74/22, Legalis; 21.12.2023 r., II KK 287/23, Legalis).

Sąd Najwyższy podzielił zatem prezentowane dotychczas stanowisko i jednocześnie wyraził pogląd, iż w odniesieniu do sędzi X.Y. ujawniły się okoliczności i fakty wskazujące na naruszenie przez tego sędziego standardu bezstronności i niezawisłości, jak też, iż zachodzi bezsporny i oczywisty jej związek z organami władzy wykonawczej oraz innymi osobami bezpośrednio biorącymi w latach 2018-2023 aktywny udział w zamachu na niezawisłość i bezstronność sądów, skutkujące bezwzględną przyczyną odwoławczą z art. 439 § 1 pkt 2 KPK.

Negatywny wynik badania niezawisłości i bezstronności dotyczy także sędzi SO (del.) Y.Y. stwierdzony przez Sąd Najwyższy w wyroku z 17.5.2023 r., V KK 17/23, Legalis oraz w wyroku Sądu Najwyższego z 24.8.2023 r., V KK 562/22, Legalis.

Stanowisko to podzielił Sąd Najwyższy w niniejszym składzie, wskazując w sposób syntetyczny, ale równocześnie szczegółowo, przebieg służby sędzi Y.Y. w latach 2018-2022.

Co doniosłe dla samej oceny, miało to miejsce w sytuacji, w której ww. sędzia musiała być w pełni świadoma, iż jej delegowanie było następstwem wcześniejszego pozbawionego podstaw prawnych przeniesienia przez kierownictwo Sądu Apelacyjnego w W. trzech doświadczonych sędziów Wydziału Karnego tego Sądu do Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, co z kolei było spowodowane wyłącznie stosowaniem przez tych sędziów Konstytucji RP oraz respektowaniem wiążącego Polskę orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Taka postawa nie mogła być oceniona inaczej, aniżeli negatywnie. Należało dodać, iż sędzia Y.Y. orzekała w niniejszej sprawie jako sędzia delegowana, a delegacja do Sądu Apelacyjnego w W. została jej udzielona 11.10.2022 r. na okres roku, a więc już po wydaniu wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 16.11.2021 r., w połączonych sprawach od C-748/19 do C-754/19, Legalis. Rozstrzygnięcie to ma znaczenie dla utrwalonego już w orzecznictwie SN stanowiska wskazującego na samoistną podstawę do przeprowadzenia testu bezstronności sędziego znajdującego się w takiej sytuacji (por. wyrok SN z 21.11.2023 r., II KK 469/22, Legalis).

Sąd Najwyższy ponownie uznał za konieczne podkreślenie, iż wprawdzie w chwili obecnej ustaje tak silne jak dotąd bezpośrednie zagrożenie naruszania przez organy władzy wykonawczej niezawisłości sądownictwa, a także zmniejszona została aktywność tych sędziów pełniących przez cały czas funkcje rzeczników dyscyplinarnych, których celem było represjonowanie sędziów sprzeciwiających się podporządkowaniu władzy sądowniczej woli Ministra Sprawiedliwości, to jednak przytoczone wyżej fakty dotyczące przeszłości wymienionych sędziów, jak i chwila wydania zaskarżonego kasacją wyroku (5.1.2023 r.) w pełni uzasadniają tezę o braku u wyżej wymienionych przymiotów gwarantujących, iż sąd z ich udziałem, rozpoznający sprawę, w której wymierzono karę dożywotniego pozbawienia wolności, był w chwili wydania zaskarżonego kasacją wyroku sądem niezależnym i bezstronnym, w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 47 KPP UE (Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 389)) oraz art. 6 ust. 1 EKPCz (Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284)).

Ponowne rozpoznanie sprawy powinno być wolne od wątpliwości w kwestii niezależności i bezstronności Sądu.