No evidence that white crosses on Ukrainian military vehicles are linked to Nazi symbolism

fakenews.pl 2 years ago

Od kilkunastu dni w mediach społecznościowych krążą informacje jakoby białe krzyże malowane na ukraińskich pojazdach wojskowych były nawiązaniem do nazistowskich oznaczeń czołgów w trakcie II Wojny Światowej. Narracja taka promowana jest również przez oficjalne rosyjskie instytucje. Ma ona na celu wzbudzanie niechęci do ukraińskiego wojska i jest zgodna z prowadzoną już od lat przez Kreml propagandą, jakoby w Kijowie rządzili naziści. Brak jednak dowodów na takie twierdzenia, a analiza wskazuje, iż oznaczenia mogą mieć głębszy, historyczny sens.

Teza:

Białe krzyże na ukraińskich pojazdach wojskowych są nawiązaniem do nazistowskich oznaczeń na niemieckim sprzęcie w trakcie II Wojny Światowej

Nasza ocena:

Brak dowodów

Więcej o naszym systemie oceniania:

Szczególnie chętnie narrację o nazistowskich inspiracjach w oznaczaniu pojazdów promowały konta znane z szerzenia prorosyjskiej propagandy. Jako przykład posłużyć może konto Olej w Głowie na Telegramie. Podobne treści znajdziemy również na polskojęzycznym Twitterze. Analogiczny przekaz jest widoczny w tym samym medium także w języku angielskim. Niedługo później podobną narrację zaczęły szerzyć rosyjskie instytucje państwowe, takie jak ambasada Federacji Rosyjskiej w Wielkiej Brytanii, która w tweetcie porównywała wygląd ukraińskich oznaczeń do Balkenkreuz, równoramiennego krzyża używanego przez Wehrmacht.

Symbolika równoramiennego krzyża w Ukrainie

Najważniejszym częścią powyższego zagadnienia jest to jakie biały, równoramienny krzyż ma znaczenie dla Ukraińców. To tutaj może się kryć odpowiedź na zagadkę czemu sztab Sił Zbrojnych Ukrainy zdecydował się na wykorzystanie tego właśnie symbolu. Nie ma żadnych dowodów na to, by ukraińskie białe krzyże pochodziły od oznaczeń stosowanych przez Wehrmacht.

Logistyka i pragmatyzm

Warto na samym początku zaznaczyć, iż choćby o ile za tym oznaczeniem kryje się głębsze znaczenie, to fakt wyboru takiego, a nie innego kształtu, wynika najprawdopodobniej z czynników związanych z logistyką. Równoramienny krzyż jest bardzo prostą do namalowania formą i nie wymaga większego wysiłku. Biała farba jest ogólnodostępna, a zatem można w łatwy i szybki sposób zorganizować jej duże ilości. Znak ten sprzyja również błyskawicznej i łatwej identyfikacji pojazdów, co najważniejsze jest podczas ofensywy i nie tylko. Również wystarczająco różni się od rosyjskich oznaczeń (“V”, “Z”, “O”), by nie dochodziło do pomyłek. W trakcie wojny pragmatyzm jest niezwykle istotny, więc może być główną przyczyną wyboru takiego oznaczenia przez sztab Sił Zbrojnych Ukrainy.

Znaczenie historyczne

Równoramienny krzyż jest istotną częścią symboliki państwa ukraińskiego, pochodzi on z czasów kozackich. Był on elementem herbu założyciela pierwszej kozackiej Siczy, Dymitra Wiśniowieckiego, zwanego Bajdą, herbu Korybut. Znajdował się na chorągwi Siczy Zaporoskiej w postaci białego, równoramiennego krzyża, którego ramiona rozszerzają się na końcach.

Bardzo podobny krzyż możemy zobaczyć również na chorągwi kozackiej z połowy XVII wieku. Została ona zdobyta przez hetmana Janusza Radziwiłła w 1651 roku.

Równoramienny krzyż był również elementem odznaczenia jakie otrzymywali żołnierze Ukraińskiej Republiki Ludowej za udział w I pochodzie zimowym na przełomie 1919 i 1920 roku. Odbył się on pod dowództwem Mychajło Omelianowycza-Pawlenki, a jego celem było przejście na tyły Armii Czerwonej, by rozpocząć tam działania partyzanckie. Oddziały odniosły sukces, a cały przemarsz jest ważnym elementem historii Ukrainy. Tutaj zobaczyć można jak wygląda wspomniane odznaczenie.

Krzyż kozacki w godłach ukraińskich instytucji

Równoramienny krzyż ma też powszechne zastosowanie w symbolach różnych instytucji na terytorium Ukrainy. Krzyż kozacki (równoramienny z rozszerzającymi się ramionami na końcach) używany jest między innymi w herbie Ministerstwa Obrony Ukrainy, Sił Zbrojnych, Wojsk Lądowych, Marynarki Wojennej oraz Sił Powietrznych. Jest więc on silnie powiązany z symboliką wojskową. Nie powinno więc dziwić, iż jego uproszona wersja umieszczana jest na pojazdach należących do Sił Zbrojnych Ukrainy.

Oznaczenia pojazdów Wehrmachtu

Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż narracja o białych krzyżach szerzona na Telegramie, nie odnosi się dokładnie do tego samego krzyża (Balkenkreuz), który prezentowała rosyjska ambasada. Dlatego też omówimy kiedy wojska niemieckie używały konkretnych oznaczeń i jaki kontekst historyczny mają powielane zdjęcia z II Wojny Światowej.

Białe krzyże

Jak wyjaśnialiśmy wcześniej wątpliwe jest, by wojska ukraińskie używały białego krzyża w nawiązaniu do oznaczeń na niemieckich czołgach. Prawdopodobnie powiązanie jest niezamierzone, a użycie tego znaku przez Wehrmacht trwało bardzo krótko i nie jest powszechnie znane w ogólnej świadomości, w przeciwieństwie do Balkenkreuza, który jednoznacznie kojarzony jest z Wehrmachtem. Istnieje wiele poszlak, iż biały krzyż został wykorzystany ze względu na konotacje historyczne, sięgające znacznie głębiej, niż II Wojna Światowa. Co zostało omówione powyżej. Twierdzenia o rzekomych nazistowskich korzeniach symbolu zgrywają się z narracjami propagandowymi kreowanymi przez Kreml.

We wpisie na Telegramie, udostępnionym przez konto Olej w Głowie, możemy zobaczyć zdjęcie niemieckiego czołgu, za którym kryje się piechota. Jak twierdzi autor posta, zdjęcie pochodzi z Wielkiej Wojny Ojczyźnianej.

W rzeczywistości, nie jest to prawda. Fotografia została zrobiona podczas walk o Warszawę we wrześniu 1939 roku. Widzimy na niej żołnierzy Wehrmachtu, którzy wykorzystują czołg Panzerkampfwagen II jako osłonę. W pełni białe krzyże malowane były na pojazdach niemieckich tylko podczas egzekucji planu Fall Weiss (tłum. Wariant Biały), czyli inwazji III Rzeszy na Polskę. Poniżej prezentujemy także inny przykład jego użycia we wrześniu 1939 roku. W późniejszych etapach wojny, niemieckie wojska lądowe, zaczęły używać Balkenkreuz, rezygnując z jednokolorowego, białego krzyża. Można to zobaczyć na drugiej z poniższych fotografii, która pochodzi z inwazji na Francję w maju 1940 roku (plan Fall Gelb – tłum. Wariant Żółty).

Wielka Wojna Ojczyźniana

Określenie Wielka Wojna Ojczyźniana, które używane jest do szerzenia omawianych narracji, odnosi się do wojny między III Rzeszą i ZSRR (czerwiec 1941 – maj 1945). Jest ono stosowane przede wszystkim przez historiografię rosyjską i ma silny wymiar propagandowy. Wskazywałoby to na fakt, iż powielane treści powiązane są z propagandą kremlowską.

Termin Wielka Wojna Ojczyźniana został utworzony przez radziecką propagandę na podstawie określenia jakiego używano wobec inwazji Napoleona na Rosję w 1812 roku (Wojna Ojczyźniana). Całe zagadnienie dokładnie wyjaśnił dr hab. Grzegorz Berendt, prof. nadzwyczajny Uniwersytetu Gdańskiego i dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku podczas swojego wywiadu dla magazynu Wprost:

“Poza Rosją, powszechnie w historiografii przyjmuje się, iż II Wojna Światowa rozpoczęła się we wrześniu 1939 r., wraz z atakiem Niemiec, na Polskę. Ten termin nie jest wygodnym okresem w rosyjskiej narracji historycznej, gdyż 17 września do ataku na Polskę przyłączyli się Sowieci. Sięgnięto więc do agresywnych działań III Rzeszy wobec Związku Sowieckiego, zapoczątkowanych 22 czerwca 1941 r. Termin Wielkiej Wojny Ojczyźnianej został ukuty przez sowiecką propagandę po to, aby ten zgnębiony naród – a dokładnie wielonarodowe społeczeństwo – spróbować zjednoczyć pod jednym sztandarem, tj. hasła “ojczyzna”. Umiłowaniem ojczyzny chciano przykryć pamięć o zbrodniach, dokonanych przez bolszewików na własnym społeczeństwie od jesieni 1917 r. aż do lata 1941 r., a jednocześnie zatrzeć konflikty narodowościowe.”

Balkenkreuz i ukraiński czołg

W tweetcie udostępnionym przez ambasadę rosyjską w Wielkiej Brytanii, możemy zobaczyć zdjęcie z II Wojny Światowej. Najprawdopodobniej pochodzi ono z Operacji Barbarossa, czyli inwazji III Rzeszy na ZSRR. Możemy na nim zobaczyć czołg Panzerkampfwagen III wraz z siedzącą na nim załogą. W czerwonym kółku oznaczono Balkenkreuz, który rzeczywiście przypomina oznaczenie na ukraińskim czołgu.

Krzyż ten występował w kilku wersjach, a wzorowany był on na oznaczeniach Luftwaffe. Jego najsłynniejsza forma to równoramienny, czarny krzyż z białą obwódką, nie zachodzącą na jego końce. To właśnie ta wersja oznaczenia, a nie w pełni biała, była używana podczas Operacji Barbarossa (inwazja na ZSRR) i w późniejszych etapach wojny. Przykład możemy zobaczyć na poniższym zdjęciu.

Przyglądając się jednak krzyżowi widniejącemu na ukraińskim czołgu, gwałtownie możemy zwrócić uwagę na jakiego rodzaju powierzchni się znajduje. Nie jest on namalowany na materiale jednolitym, a na kostkach pancerza reaktywnego. Między nimi znajdują się wyraźne przerwy, co uniemożliwia namalowanie jednolitego oznaczenia. Na innych powierzchniach, krzyż jest po prostu całkowicie biały, bez żadnych ozdobników. Dopatrywanie się Balkenkreuza na pojazdach ukraińskich sił zbrojnych wymaga sporej dozy złej woli i wskazuje na próbę dyskredytacji żołnierzy naszego wschodniego sąsiada. Świetnym przykładem będzie poniższe zdjęcie na którym ewidentnie widać jaki wpływ na malowanie krzyża ma powierzchnia, gdzie się go umieszcza.

Podsumowanie

Próby powiązania oznaczeń na ukraińskich pojazdach wojskowych z symboliką nazistowską wpisują się w szerszy trend oczerniania Sił Zbrojnych Ukrainy. Rosyjskie ośrodki propagandowe od 2014 roku prowadzą kampanię dezinformacyjną mającą na celu udowodnienie, iż główną siłą polityczną w Ukrainie są naziści. Brakuje jednak jakichkolwiek jednoznacznych dowodów, by oznaczenia na pojazdach powiązane były z tymi stosowanymi przez Wehrmacht. Równoramienny krzyż ma długą tradycję użycia w wojskach ukraińskich, sięgającą jeszcze czasów kozackich. Nie ma więc nic szczególnie dziwnego, iż z tego powodu, a także z czystego pragmatyzmu, takie a nie inne oznaczenie zostało zastosowane przez Ukraińców podczas ofensywy charkowskiej.

Źródła

Internet Encyclopedia of Ukraine: http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp?linkpath=pages%5CZ%5CA%5CZaporizhiaThe.htm oraz http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp?linkpath=pages%5CW%5CI%5CWintercampaigns.htm

The New York Times: https://www.nytimes.com/2016/11/10/arts/design/museum-of-the-second-world-war-in-poland-debate.html

Wprost: https://historia.wprost.pl/10711834/czym-jest-wielka-wojna-ojczyzniana-prof-berendt-tlumaczy.html

Zdjęcia

Bundesarchiv, Bild 146-1976-071-36 / CC-BY-SA 3.0

Bundesarchiv, Bild 101I-382-0248-33A / Böcker / CC-BY-SA 3.0

Bundesarchiv, Bild 101I-009-0882-04 / Schröter / CC-BY-SA 3.0

Mil.gov.ua / CC 4.0

commons.wikimedia.org / CC 3.0

Armémuseum / CC 4.0

Read Entire Article