Nierówne udziały w majątku wspólnym małżonków mogą być ustalone przy okazji podziału majątku po rozwodzie. Podział majątku wspólnego po rozwodzie zwykle odbywa się na zasadzie równości, czyli każdy z małżonków otrzymuje połowę tego, co zostało nabyte podczas trwania małżeństwa. Jednakże, prawo przewiduje sytuacje, w których możliwe jest nierówne podzielenie majątku.
Nierówne udziały w majątku wspólnym małżonków – zasady ustalania
W postępowaniu o podział majątku po rozwodzie (ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami) sąd rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym (art. 567 § 1 kpc).
W świetle art. 43 kro oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.
Jak przyjmuje się w orzecznictwie, nierówne udziały w majątku wspólnym wymagają łącznego spełnienia dwóch wskazanych w tym przepisie przesłanek, a mianowicie:
- istnienia ważnych powodów
- przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu
(tak: postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2013 r., sygn. akt IV CSK 553/12 oraz z dnia 21 listopada 2002 r., sygn. akt III CKN 1018/00, LEX nr 77054).
Adwokat Kraków Podgórze – Nierówne udziały w majątku wspólnym po rozwodzieNierówne udziały w majątku wspólnym a ważne powody do ich ustalenia
Wskazane w art. 43 § 2 k.r.o. „ważne powody”, dotyczą oceny zachowania małżonka oraz spowodowanych przezeń takich stanów rzeczy, które stanowią przyczynę niższej wartości majątku wspólnego niż ta, która wystąpiłaby, gdyby postępował adekwatnie. Zachowanie to musi się sprowadzać do nieprawidłowego, rażącego lub uporczywego nieprzyczyniania się do zwiększania majątku wspólnego, mimo posiadanych możliwości zdrowotnych i zarobkowych (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1972 r., sygn. akt III CRN 235/72).
Ocena tego zachowania winna uwzględniać całokształt postępowania małżonka w czasie wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nim obowiązków względem rodziny. Przez ważne powody rozumie się takie okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do powstania której ten małżonek się nie przyczynił (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2012 r., sygn. akt II CSK 259/12 oraz z dnia 28 kwietnia 1972 r., sygn. akt III CRN 626/71).
Przyczynienie się do powstania majątku wspólnego
Przez przyczynienie się do powstania majątku wspólnego rozumie się całokształt starań każdego z małżonków o założoną przez nich rodzinę i zaspokajanie jej potrzeb, a więc nie tylko wysokość zarobków czy innych dochodów osiąganych przez każde z nich, ale także i to, jaki użytek czynią oni z tych dochodów, czy gospodarują nimi należycie i nie trwonią ich w sposób lekkomyślny. Poza tym o stopniu przyczynienia się każdego z małżonków świadczą nie tylko osiągnięcia czysto ekonomiczne, ale także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.
Tak więc w sytuacji często występującej w należycie funkcjonującej rodzinie, gdy jedno z małżonków oddawało się pracy zarobkowej i staraniom o powstanie lub powiększenie majątku wspólnego, drugie zaś poświęcało swój czas wychowaniu dzieci i prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego, odciążając w ten sposób współmałżonka i ułatwiając mu osiąganie dochodów, uzasadnione jest przekonanie, iż małżonkowie w równej mierze przyczynili się do powstania majątku wspólnego i z tego względu nie wchodzi w rachubę możliwość ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym.
Konieczną przesłanką dopuszczalności ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym proporcjonalnie do stopnia przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego jest wykazanie, iż za takim rozstrzygnięciem przemawiają ważne powody, oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego, tzn. iż otrzymanie przez jedno z małżonków korzyści z takiej części majątku wspólnego, do której powstania ono się nie przyczyniło, pozostawałoby w sprzeczności z tymi zasadami (tak: postanowienie Sądu Rejonowego w Wąbrzeźnie z dnia 19 czerwca 2018 r., Sygn. akt I Ns 73/15).
Wychowywanie dzieci a nierówne udziały w majątku wspólnym
Odnośnie przesłanki przyczyniania się małżonków do powstania majątku wspólnego należy wskazać, iż stanowią nie tylko ich działania prowadzące bezpośrednio do powiększenia substancji tego majątku, ale także kształtuje je całokształt starań o założoną przez zawarcie małżeństwa rodzinę i zaspokojenie jej potrzeb. O stopniu tego przyczynienia się nie decyduje wyłącznie wysokość zarobków lub innych dochodów osiąganych przez małżonków, wykorzystanych na zaspokojenie potrzeb rodziny.
Dla jego określenia ma znaczenie, czy posiadanymi zasobami małżonkowie gospodarują racjonalnie, czy lekkomyślnie ich nie trwonią (tak: J. Piątowski, Udziały małżonków…, s. 291. K. Piasecki (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, wyd. V, LexisNexis 2011). Innymi słowy, dysproporcja w stopniu przyczynienia się do powstania majątku wspólnego może przybierać dwojaką postać: bądź braku przez jednego z małżonków adekwatnych starań o pomnażanie tego majątku, bądź też postępowania skutkującego jego trwonieniem.
Ciężar dowodu w sprawie o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym
Generalną zasadą jest domniemanie istnienia równych udziałów w majątku wspólnym (art. 43 § 1 k.r.o.). W związku z tym oraz ogólną zasadą ciężaru dowodu (art. 6 k.c.), przesłanki ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym musi udowodnić małżonek, który wystąpił z żądaniem ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym. (tak: postanowienie Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 5 grudnia 2017 r., Sygn. akt II Ca 719/17).
