NATO Summit in Washington — not only jubilee symbolism, but besides a crucial step forward

Zdjęcie: General view of the meeting

Analiza w skrócie:

– Szczyt NATO w Waszyngtonie miał charakter jubileuszowy, ponieważ 75 lat temu podpisany został traktat północnoatlantycki (North Atlantic Treaty); był to również pierwszy szczyt z udziałem przywódców 32 państw, co było wynikiem wstąpienia do Sojuszu Finlandii (2023) i Szwecji (2024).

– Dodatkowego znaczenia spotkaniu nadały: zbliżające się wybory w USA, wątpliwości wokół stanu zdrowia Joe Bidena oraz realne szanse Donalda Trumpa na wygraną, zmiana władzy w Wielkiej Brytanii i w Holandii oraz wybory parlamentarne we Francji, a także koniec urzędowania Jensa Stoltenberga na stanowisku Sekretarza Generalnego NATO – jego następcą będzie Mark Rutte.

– NATO ogłosiło szereg działań na rzecz wdrożenia tzw. Nowego Modelu Sił oraz regionalnych planów obronnych – jest to w tej chwili najważniejszy proces w NATO, który został rozpoczęty już kilka lat temu i oznacza powrót do planowania obronnego z czasów zimnej wojny.

– Rozczarowaniem jest wciąż powolny wzrost wydatków na obronność: w 2024 r. jedynie 23 członków NATO osiągnie wyznaczony w 2014 r. poziom 2% PKB, przy czym np. Kanada dopiero w 2032 r. W deklaracji ze szczytu brakuje również jakiegokolwiek postępu w obszarze odstraszania nuklearnego.

– Bardzo znaczące kroki zostały podjęte w zakresie pomocy Ukrainie: NATO przejmie koordynację pomocy wojskowej i szkoleniowej od tzw. Ukraine Defense Contact Group. W tym celu utworzone zostaną dodatkowe struktury w ramach NATO, a sojusznicy mają zamiar przeznaczyć na pomoc dla Kijowa łącznie min. 40 mld dolarów w 2025 r.

– Deklaracje sojusznicze uzupełnione zostały o oświadczenia indywidualne poszczególnych państw, zarówno w obszarze obrony i odstraszania, jak i pomocy Ukrainie. W tym pierwszym na szczególną uwagę zasługują plany rozmieszczenia przez USA wyrzutni rakiet SM-6, Tomahawk oraz hipersonicznych począwszy od 2026 r.

– NATO zaostrza swoją retorykę wobec ChRL nazywając ją „decydującym aktywatorem” (decisive enabler) rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie oraz wzmacnia współpracę z partnerami indopacyficznymi (AP4 – Australia, Japonia, Korea Południowa i Nowa Zelandia).

Obrona i odstraszanie – kolejny krok na drodze do budowy Nowego Modelu Sił

Odstraszanie i obrona (deterrence and defense) jest najważniejszym z trzech kluczowych zadań (core tasks) NATO na rzecz kolektywnej obrony, wyznaczonych przez koncepcję strategiczną ze szczytu w Madrycie w 2022 r. Pozostałe dwa to reagowanie kryzysowe (które straciło na znaczeniu wskutek najpierw zakończenia misji ISAF oraz Resolute Support w Afganistanie, a następnie wskutek pełnoskalowej, rosyjskiej inwazji na Ukrainę w 2022 r.) oraz kooperacja z partnerami (która znacznie zyskała na znaczeniu)[1].

W obszarze obrony i odstraszania szczyt w Waszyngtonie przyniósł kontynuację postanowień ze wspomnianego szczytu w Madrycie, a także ubiegłorocznego w Wilnie. Na tym pierwszym postanowiono o wdrożeniu w życie koncepcji tzw. Nowego Modelu Sił (New Force Model) NATO, dalszych pracach nad opracowaniem regionalnych planów obronnych, wzmocnieniu wysuniętej obecności wojsk sojuszniczych na wschodniej flance i przyjęciu koncepcji odstraszania polegającej na niedopuszczeniu do wtargnięcia wrogich sił na teren NATO (deterrence by denial) połączonej z obroną każdej piędzi (every inch) terytorium Sojuszu[2]. Z kolei głównym osiągnięciem szczytu w Wilnie było zatwierdzenie regionalnych planów obronnych: północnego (dla europejskiej części Arktyki i północnego Atlantyku), centralnego (dla Europy Środkowej i obszaru Morza Bałtyckiego) oraz południowego (dla basenów Morza Czarnego i Śródziemnego)[3].

W deklaracji ze szczytu w Waszyngtonie sojusznicy wymienili szereg działań na rzecz wzmocnienia odstraszania i obrony, z których pierwszym i jednocześnie najważniejszym jest zapewnienie przez państwa członkowskie niezbędnych sił, zdolności, zasobów i infrastruktury na rzecz realizacji regionalnych planów obronnych [4].

Proces ten popularnie nazywany jest „wypełnianiem planów obronnych treścią” i wymaga wystawienia przez sojuszników zdolności, które pozwolą na wdrożenie w życie Nowego Modelu Sił zakładającego postawienie przez NATO w stan gotowości 100 tys. żołnierzy w ciągu pierwszych 10 dni konfliktu, kolejnych 300 tys. w ciągu 30 dni, a dalej 500 tys. w ciągu roku (w sumie 800 tys.)[5]. Cel ten jest bardzo ambitny, a sam proces jego realizacji długotrwały i żmudny, co sprawia, iż efekt końcowy, jak i horyzont czasowy jego zakończenia są trudne do przewidzenia.

Kolejne działania przewidują: częstsze ćwiczenia oraz manewry na większą skalę (na wzór Steadfast Defender 24), rozwój produkcji przemysłowej, wzmocnienie natowskiego systemu kontroli i dowodzenia (command and control), wzmocnienie logistyki oraz mobilności wojskowej (military mobility), wzmacnianie i zintegrowanie z planami obronnymi sojuszniczych sił na wschodniej flance, pełną integrację Szwecji i Finlandii ze strukturami i działaniami NATO, wzmocnienie zdolności natowskiego Centrum Operacji Kosmicznych (NATO Space Centre), powołanie do życia Zintegrowanego Centrum Obrony Cybernetycznej (NATO Integrated Cyber Defence Center), wzmocnienie ochrony krytycznej infrastruktury podmorskiej, inwestowanie w obronę przed zagrożeniami chemicznymi, biologicznymi, radiologicznymi i nuklearnymi (CBRN) oraz przyspieszenie wdrażania natowskich standardów na rzecz interoperacyjności[6].

Obrona przeciwrakietowa: przełomowe deklaracje

Po raz pierwszy od wielu lat na szczycie NATO podjęto przełomowe kroki na rzecz wzmocnienia obrony powietrznej. Baza US Navy w Redzikowie wyposażona w instalacje Aegis Ashore do zwalczania pocisków balistycznych została włączona w natowski system BMD (Ballistic Missile Defence). Sojusz uznał, iż baza w Polsce uzupełnia istniejące instalacje w Hiszpanii, Rumunii i Turcji[7]. Znaczące jest pominięcie w deklaracji końcowej ze szczytu obecnego jeszcze w deklaracji z Wilna zapewnienia, iż celem systemu BMD jest odpieranie zagrożenia pociskami balistycznymi „spoza obszaru euroatlantyckiego”[8].

Sojusz poinformował o aktualizacji polityki zintegrowanego systemu IAMD (Integrated Air and Missile Defence), którego częścią jest misja BMD, kontynuacji zwiększania jego gotowości, umiejętności odpowiedzi oraz efektywności, a także dalszej implementacji modelu rotacyjnego, polegającego na periodycznym stacjonowaniu asygnowanych przez różne państwa Sojuszu systemów obrony powietrznej zwłaszcza na wschodniej flance sojuszu[9].

Istotnym uzupełnieniem postanowień sojuszniczych jest deklaracja USA o rozpoczęciu rozmieszczania w 2026 r. na terytorium Niemiec wyrzutni rakiet SM-6, Tomahawk, a w dalszej kolejności hipersonicznych. Zdolności te będą miały przeznaczenie konwencjonalne oraz rozmieszczane będą z początku „epizodycznie”, by z czasem przybrać stały charakter[10].

Powolny wzrost wydatków na zbrojenia

W deklaracji poinformowano o tym, iż ponad 2/3 sojuszników osiągnęło poziom 2% PKB wydatków na obronność, a roczny ich wzrost w stosunku do roku poprzedniego wynosi 18%[11]. Opublikowane tradycyjnie w przededniu szczytu dane dot. wydatków na cele obronne wskazują, iż próg 2% w 2024 r. osiągną 23 państwa, z których jednak większość albo balansuje na granicy 2% albo nieznacznie ją przekracza. Dane nie uwzględniają nieposiadającej sił zbrojnych Islandii, co oznacza, iż 8 państw jeszcze nie osiągnęło celu wyznaczonego w 2014 r. na szczycie w Newport. Wśród nich znajdują się zamożne państwa jak np. Hiszpania (1,28%), Belgia (1.30%), a także należące do Grupy G7 Włochy (1,49%) oraz Kanada (1,37%) [12]. Ottawa planuje przeznaczać 2% PKB na obronność dopiero od 2032 r.[13] Dwa kraje (Dania i Norwegia) dopiero w dwóch ostatnich miesiącach poprzedzających szczyt w Waszyngtonie zdecydowały o przeznaczeniu dodatkowych środków, które pozwoliły im osiągnąć 2% [14].

Powolny wzrost wydatków na obronność rekompensuje w pewnej mierze stosunkowo wysoki w nich udział wydatków na modernizację uzbrojenia i sprzętu wojskowego. Wyznaczony przez NATO pułap 20% ma osiągnąć w 2024 r. 29 państw członkowskich, czyli wszystkie z wyjątkiem Kanady i Belgii[15]. Dodatkowo Kanada rekompensuje niskie wydatki na obronność tym, iż jest państwem ramowym wielonarodowej batalionowej grupy bojowej NATO na Łotwie i zobowiązała się do zwiększenia swojej obecności wojskowej tamże z poziomu 1 tys. do 2,2 tys. żołnierzy, którzy wraz z żołnierzami z innych państw członkowskich utworzą brygadę [16].

Współpraca w zakresie produkcji zbrojeniowej – powolny postęp, ale i obiecujące perspektywy

Podczas szczytu sojusznicy uczynili istotny krok na drodze do wzmocnienia potencjału NATO w zakresie produkcji zbrojeniowej. Bazując na uzgodnionym w 2023 r. w Wilnie Defense Production Action Plan ogłoszono w Waszyngtonie przyjęcie zobowiązania w zakresie ekspansji możliwości produkcyjnych (NATO Industrial Capacity Expansion pledge). Przewiduje ono rozwój narodowych planów dla wzmocnienia możliwości produkcyjnych, przyspieszenie wspólnych zakupów uzbrojenia oraz implementacji standardów dla zwiększenia interoperacyjności, usuwanie barier dla handlu i inwestycji oraz zabezpieczanie krytycznych łańcuchów dostaw. Za krótkoterminowy priorytet uznano amunicję oraz systemy obrony powietrznej [17].

Odstraszanie nuklearne – bliżej stagnacji niż dynamicznych zmian

O ile odstraszanie konwencjonalne jest konsekwentnie wzmacnianie, o tyle w obszarze odstraszania nuklearnego NATO pozostało przy założeniach wyrażonych w dotychczasowych dokumentach, w tym w koncepcji strategicznej z 2022 r. oraz deklaracji z Wilna z 2023 r. [18]

Nie został uczyniony żaden postęp w zakresie strategii, zdolności oraz komunikacji strategicznej. Przede wszystkim, Sojusz nie zamierza zwiększać taktycznego arsenału nuklearnego w Europie, rozszerzać programu nuclear sharing o państwa flanki wschodniej czy też działać na rzecz certyfikacji myśliwców podwójnego zastosowania (dual-capable aircraft) F-35, które znajdą się np. w polskiej flocie, do przenoszenia głowic jądrowych.

Nie ma również w NATO zgody w kwestii formalnego wypowiedzenia Aktu Stanowiącego NATO-Rosja. O ile Sojusz w praktyce uznał w odpowiedzi na działania Rosji za nieobowiązującą część konwencjonalną dokumentu, o tyle nie zdecydował się na odejście od jego zapisów nuklearnych. Wypowiedzenie Aktu [19], a dalej namacalne dostosowanie zdolności nuklearnych do zmienionej sytuacji bezpieczeństwa w Europie stanowiłoby bardzo silny sygnał wysłany Moskwie w odpowiedzi choćby na rozmieszczenie przez nią broni jądrowej na Białorusi.

Pomoc dla Ukrainy – brak zaproszenia do NATO wynagrodzony w inny sposób

Cel maksimum Kijowa, jakim jest uzyskanie formalnego zaproszenia do NATO oraz klarownej mapy drogowej prowadzącej do przystąpienia do Sojuszu, nie został zrealizowany, co było do przewidzenia. Ukraina otrzymała jednak szereg bardzo konkretnych postanowień.

Przede wszystkim, NATO powoła do życia nowy format o nazwie NATO Security Assistance and Training for Ukraine (NSATU), który przejmie odpowiedzialność za koordynację dostarczanej przez sojuszników i partnerów pomocy zbrojeniowej oraz szkoleniowej od tzw. „Grupy Ramstein” (Ukraine Defense Contact Group) kierowanej przez USA. Krok ten ma na celu zapewnienie bardziej trwałego i przewidywalnego charakteru pomocy, zwłaszcza w obliczu możliwości powrotu do władzy w USA Donalda Trumpa (trump-proofing)[20].

Dodatkowo, sojusznicy wyrazili swój zamiar przeznaczenia w 2025 r. min. 40 mld dolarów w proporcji do PKB poszczególnych państw członkowskich na pomoc wojskową i szkoleniową dla Ukrainy. Kontynuowane będą prace nad uruchomieniem w Bydgoszczy natowskiego centrum JATEC (NATO-Ukraine Joint Analysis, Training, and Education Centre) dla celów dwustronnej wymiany doświadczeń z wojny na Ukrainie oraz zwiększania interoperacyjności. Co więcej, NATO mianuje specjalnego wysłannika (NATO Senior Representative), który będzie rezydował na stałe w Kijowie [21].

Współpraca z partnerami indopacyficznymi wobec sojuszu chińsko-rosyjskiego

NATO konwekwentnie zaostrza swoją retorykę wobec ChRL. W deklaracji z Waszyngtonu po raz pierwszy uznano, iż Pekin jest dla rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie „decydującym aktywatorem” (decisive enabler) poprzez wsparcie polityczne oraz materialne (m.in. transfer komponentów podwójnego zastosowania oraz półproduktów dla przemysłu zbrojeniowego) [22], a Jens Stoltenberg w swoich wystąpieniach publicznych dodaje, iż bez roli Pekinu wojna ta nie byłaby możliwa [23][24]. NATO uznaje również po raz kolejny „pogłębiające się partnerstwo” między Rosją i ChRL, a także pomoc Iranu, Korei Północnej i Białorusi dla Rosji [25].

Rosnące zagrożenie chińskie jest głównym powodem zacieśniania relacji z grupą partnerów indopacyficznych AP4 (Asia-Pacific 4), czyli Australią, Japonią, Koreą Południową i Nową Zelandią. W Waszyngtonie liderzy tych państw po raz trzeci z rzędu uczestniczyli w szczycie NATO, gdzie wraz z kierownictem Unii Europejskiej dołączyli do posiedzenia Rady Północnoatlantyckiej na szczeblu przywódców i szefów rządów [26]. Nie wydano wspólnego komunikatu, a deklaracja ze szczytu NATO jest w temacie Indo-Pacyfiku dość szablonowa [27] i informuje jedynie o wzmacnianiu dialogu i umacnianiu współpracy w zakresie m.in. pomocy dla Ukrainy, cyberbezpieczeństwa, przeciwdziałania dezinformacji oraz technologii. Doszło także do szeregu rozmów w węższym gronie np. spotkania Jensa Stoltenberga z prezydentem Korei Płd. Yoon Suk Yeol [28] oraz „krótkiego” spotkania między przywódcami AP4 a Joe Bidenem [29]. Rozczarowaniem jest brak widocznego postępu w kwestii otwarcia biura łącznikowego NATO w Tokio, czemu sprzeciwiała się do tej pory głównie Francja. Za pozytywny sygnał należy jednak uznać sam fakt ponownego zaproszenia czterech przywódców na szczyt NATO i konsekwentne umacnianie partnerstwa ze świadomością wspólnych interesów bezpieczeństwa.

Wnioski

Szczyt NATO w Waszyngtonie należy uznać za bardzo istotny nie tylko z uwagi na jubileusz Sojuszu, liczbę sojuszników, miejsce obrad i związaną z tym warstwę symboliczną, ale także z powodu przełomowych ustaleń. Na szczególną uwagę zasługują decyzje w obszarze obrony powietrznej, rozbudowy zdolności przemysłowych oraz pomocy Ukrainie [30]. Jest za wcześnie, aby ocenić perspektywy w kwestii zapewnienie przez państwa członkowskie sił i zdolności na rzecz realizacji regionalnych planów obronnych i budowy Nowego Modelu Sił, ponieważ proces ten jest długotrwały i złożony.

Z drugiej strony rozczarowujący jest brak jakiegokolwiek postępu w kwestii odstraszania nuklearnego, a w szczególności brak wypowiedzenia Aktu NATO-Rosja. W dalszej kolejności, niedosyt pozostawia niezdolność Sojuszu do zaproszenia Ukrainy do NATO, wypracowania klarownej strategii na rzecz pokonania Rosji w miejsce jedynie zarządzania kryzysem [31] oraz wciąż zbyt wolne adaptowanie się do nowych okoliczności.

Bibliografia

1. NATO 2022 Strategic Concept, NATO, 29.06.2022, https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/2022/6/pdf/290622-strategic-concept.pdf.
2. Jakub Graca, NATO zwiera szeregi. Co przyniósł szczyt w Madrycie?, OSW, 30.06.2022,https://ine.org.pl/nato-zwiera-szeregi-co-przyniosl-szczyt-w-madrycie/. Warto dodać, iż ierwotnym źródłem dla zmian w polityce odstraszania i obrony zaordynowanych na szczycie w Madrycie jest wojskowa koncepcja DDA (Concept for Deterrence and Defence of the Euro-Atlantic Area) – zob. Kevin Ryan, NATO’s Concept for Deterrence and Defence of the Euro-Atlantic Area (DDA), Belfer Center, 2.08.2023, https://www.belfercenter.org/publication/natos-concept-deterrence-and-defence-euro-atlantic-area-dda.
3. Justyna Gotkowska, Jakub Graca, Szczyt NATO w Wilnie: przełomy i niespełnione nadzieje, OSW, 13.07.2023, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2023-07-13/szczyt-nato-w-wilnie-przelomy-i-niespelnione-nadzieje.
4. Washington Summit Declaration, NATO, 10.07.2024, https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_227678.htm.
5. “New NATO Force Model”, NATO, https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/2022/6/pdf/220629-infographic-new-nato-force-model.pdf.
6. Washington Summit Declaration, op.cit.
7. Washington Summit Declaration, op.cit.
8. Vilnius Summit Communiqué, NATO, 11.07.2023, https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_217320.htm, dostęp: 14.07.2024.
9. Washington Summit Declaration, NATO, op.cit.
10. Joint Statement from the United States and Germany on Long-Range Fires Deployment in Germany, White House, 10.07.2024, https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2024/07/10/joint-statement-from-united-states-and-germany-on-long-range-fires-deployment-in-germany/,
11. Washington Summit Declaration, op.cit.
12. Defence Expenditure of NATO Countries (2014-2024), NATO, 17.06.2024, https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_226465.htm?selectedLocale=en.
13. Justin Trudeau, X (dawniej Twitter), 11.07.2024, https://x.com/JustinTrudeau/status/1811469612220862651.
14. Robert Pszczel, Piotr Szymański, Szczyt w Waszyngtonie – jubileusz Sojuszu w cieniu wojny, 12.07.2024, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2024-07-12/szczyt-w-waszyngtonie-jubileusz-sojuszu-w-cieniu-wojny.
15. Defence Expenditure of NATO Countries (2014-2024), op.cit.
16. Justyna Gotkowska, Jakub Graca, Niemiecka “Brygada Litwa”, OSW, 22.12.2023, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2023-12-22/niemiecka-brygada-litwa.
17. Washington Summit Declaration, op.cit.
18. Washington Summit Declaration, op.cit.
19. Jakub Graca, Justyna Gotkowska, Odstraszanie nuklearne NATO: czas na zmiany?, OSW, 19.06.2024, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2024-06-19/odstraszanie-nuklearne-nato-czas-na-zmiany.
20. , op.cit.
21. Washington Summit Declaration, op.cit.
22. Washington Summit Declaration, op.cit.
23. Press conference by NATO Secretary General Jens Stoltenberg following the Informal meeting of NATO Ministers of Foreign Affairs in Prague, NATO, 31.05.2024, https://www.nato.int/cps/en/natohq/opinions_226063.htm?selectedLocale=en.
24. Address by NATO Secretary General Stoltenberg at the NATO Parliamentary Assembly (NPA) in Sofia, Bulgaria, NATO, 27.05.2024, https://www.nato.int/cps/en/natohq/opinions_225645.htm?selectedLocale=en.
25. Washington Summit Declaration, op.cit.
26. Washington Summit: Secretary General underlines NATO’s deepening cooperation with Indo-Pacific and EU partners, 11.07.2024, https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_227910.htm?selectedLocale=en.
27. Washington Summit Declaration, op.cit.
28. NATO and the Republic of Korea sign airworthiness agreement, NATO, 11.07.2024, https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_228070.htm?selectedLocale=en.
29. Readout of President Biden’s Meeting with NATO’s Indo-Pacific Partners, NATO, 11.07.2024, https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2024/07/11/readout-of-president-bidens-meeting-with-natos-indo-pacific-partners/.
30. Robert Pszczel, Piotr Szymański, Szczyt w Waszyngtonie – jubileusz Sojuszu w cieniu wojny, OSW, 12.07.2024, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2024-07-12/szczyt-w-waszyngtonie-jubileusz-sojuszu-w-cieniu-wojny.
31. Patrick Fox, X (dawniej Twitter), https://x.com/RealCynicalFox/status/1795807980132180211, 29.05.2024.

Photo: NATO