Stan faktyczny
W 2006 r. T.D. i S.D. zawarli z mBankiem S.A. umowę kredytu hipotecznego na okres 360 miesięcy w kwocie 160.000 zł, indeksowanego do wartości franka szwajcarskiego i udzielonego z zastosowaniem zmiennej stopy oprocentowania. W 2020 r. T.D. i S.D. zwrócili się do mBanku o usunięcie niektórych postanowień umownych, które uznali za nieuczciwe, i podnieśli, iż umowa kredytu jest sprzeczna z prawem, a w konsekwencji nieważna. Bank odrzucił to żądanie. Stwierdził, iż umowa kredytu jest zgodna z prawem i nie zawiera nieuczciwych warunków. Następnie T.D. i S.D. wnieśli do Sądu odsyłającego pozew, w którym utrzymywali, iż klauzule przeliczeniowe oraz klauzula zmiennego oprocentowania, zawarte w ich umowie kredytu, są nieuczciwe, oraz iż ta umowa jest sprzeczna z prawem, a tym samym nieważna.
T.D. i S.D. oświadczyli na piśmie, iż w całości zrozumieli i zaakceptowali konsekwencje nieważności umowy kredytowej. Dodatkowo zostali oni osobiście pouczeni przez Sąd o skutkach nieważności na rozprawie i podtrzymali swoje pisemne oświadczenie.
Sąd odsyłający podkreślał, iż zgodnie ze stanowiskiem przeważającym w polskim orzecznictwie, klauzule przeliczeniowe są niezgodne z prawem na podstawie art. 3851 § 1 KC. Obecność takich warunków, sprawiających, iż wykonanie umowy stało się niemożliwe, powoduje jej nieważność w całości. Co do zasady polskie sądy uważają, iż umowy zawierające warunki przewidujące zmienną stopę procentową, uznane za nieuczciwe, są dotknięte nieważnością. Natomiast między tymi sądami istnieją rozbieżności co do tego, czy taka nieważność jest bezwzględna, jak przewiduje art. 58 § 1 i 3 KC, czy też wynika ona z usunięcia tego nieuczciwego warunku zgodnie z art. 3851 § 1 KC. Sąd odsyłający podkreślał, iż w obu przypadkach nieważność całej rozpatrywanej umowy następuje ze skutkiem ex tunc, ale jej skutki różnią się w zależności od tego, czy została orzeczona na podstawie art. 58 § 1 i 3 KC, czy art. 3851 § 1 KC. Zdaniem tego Sądu znaczna część sądów krajowych uważa, zgodnie z orzecznictwem polskiego SN, iż postanowienie umowne sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa w rozumieniu art. 58 § 1 KC nie może być uznane za niezgodne z prawem na podstawie art. 3851 § 1 KC.
Wobec powyższego Sąd odsyłający powziął wątpliwości co do zgodności tego orzecznictwa z dyrektywą Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29), biorąc pod uwagę prawo konsumentów do niepowoływania się na dyrektywę 93/13/EWG oraz mniej korzystne terminy przedawnienia – zarówno dla konsumentów, jak i dla przedsiębiorców, w odniesieniu do powództw opartych na art. 58 § 1 KC. W tym względzie Sąd uważał, iż przepisy dyrektywy 93/13/EWG nie stoją na przeszkodzie temu, aby bezwzględna nieważność umowy została orzeczona na podstawie art. 58 § 1 KC, wyłączając tym samym zastosowanie art. 3851 § 1 KC. Sąd ten uważał jednak za konieczne zwrócenie się do Trybunału z pytaniem w celu zbadania tej oceny i ustalenia, czy konsumentowi można pozostawić wybór podstawy prawnej nieważności.
Stanowisko TSUE
Zgodnie z art. 53 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem, o ile jest on oczywiście niewłaściwy do rozpoznania sprawy, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, może on w każdej chwili wydać postanowienie z uzasadnieniem, bez dalszych czynności procesowych. Zdaniem TSUE przepis ten należy zastosować w niniejszej sprawie.
Zgodnie z jednolitym stanowiskiem TSUE wprawdzie pytania dotyczące wykładni prawa Unii, z którymi zwrócił się Sąd krajowy w ramach stanu prawnego i faktycznego, za którego ustalenie jest on odpowiedzialny, i którego ustalenie nie podlega ocenie Trybunału, korzystają z domniemania, iż mają one znaczenie dla sprawy. Niemniej procedura ustanowiona w art. 267 TFUE stanowi instrument współpracy między Trybunałem a sądami krajowymi, za pomocą którego TSUE dostarcza sądom krajowym elementy tego prawa, niezbędne do rozstrzygnięcia sporów, które mają one rozstrzygnąć. Odesłanie prejudycjalne nie służy wydawaniu opinii doradczych w przedmiocie kwestii ogólnych lub hipotetycznych, ale ma być podyktowane rzeczywistą potrzebą skutecznego rozstrzygnięcia sporu. Jak wynika z treści art. 267 TFUE, orzeczenie w trybie prejudycjalnym musi być niezbędne, aby umożliwić sądowi odsyłającemu wydanie wyroku w zawisłej przed nim sprawie (postanowienie TSUE z 7.4.2022 r., J.P., C‑521/20, pkt 17). W ramach procedury ustanowionej w art. 267 TFUE Trybunał nie jest adekwatny do orzekania ani w przedmiocie wykładni krajowych przepisów ustawowych lub wykonawczych, ani w przedmiocie zgodności takich przepisów z prawem UE. Z utrwalonego orzecznictwa TSUE wynika bowiem, iż w ramach odesłania prejudycjalnego na podstawie art. 267 TFUE Trybunał może jedynie dokonywać wykładni prawa Unii w granicach przyznanych mu kompetencji (postanowienie TSUE z 10.1.2022 r., Anatecor, C‑400/21, pkt 13).
Trybunał przyznał, iż w przypadku pytań sformułowanych w sposób nieodpowiedni lub wykraczający poza ramy zadań powierzonych mu na mocy art. 267 TFUE, do niego należy wyprowadzenie z całości informacji przedstawionych przez sąd krajowy, a w szczególności z uzasadnienia postanowienia odsyłającego, elementów prawa Unii, które wymagają wykładni w świetle przedmiotu sporu (C‑400/21, pkt 15). Niemniej jednak, zważywszy, iż wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wyboru istniejącej w prawie krajowym podstawy prawnej nieważności umów, TSUE stwierdził, iż postanowienie odsyłające nie zawiera informacji pozwalających uznać, iż rozstrzygnięcie sporu w postępowaniu głównym wymaga wykładni przepisu prawa Unii.
W konsekwencji TSUE orzekł, iż jest on oczywiście niewłaściwy do udzielenia odpowiedzi na pytanie zadane przez SR dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie.
Komentarz
Polskie sądy w ostatnich latach przedstawiły liczne wnioski prejudycjalne dotyczące tzw. spraw frankowych. Niewątpliwe wypływa na to brak oczekiwanej uchwały SN w sprawie III CZP 11/21, która miała rozstrzygnąć istniejące wątpliwości odnośnie do skutków stwierdzenia niedozwolonego charakteru postanowień dotyczących przeliczeń walutowych zamieszczonych w umowach o kredyt powiązany z kursem waluty obcej (denominowany i indeksowany). Oczywiście, w związku z postanowieniem z 2.9.2021 r., w którym to SN zwrócił się z trzema pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi problematyki powoływania sędziów w RP – jeszcze długo nie należy spodziewać się przedmiotowej uchwały SN.
W niniejszej sprawie pytanie prejudycjalne Sądu odsyłającego dotyczyło ustalenia, czy w przypadku dwóch podstaw prawnych w polskim prawie, a mianowicie art. 58 § 1 i §3 KC oraz art. 3851 § 1 KC, pozwalających na stwierdzenie nieważności umów tzw. kredytu frankowego, jest on zobowiązany przyznać pierwszeństwo jednej z nich. TSUE trafnie uznał, iż w prezentowanej sprawie poprzez pytanie prejudycjalne Sąd odsyłający nie zmierzał do uzyskania wykładni przepisów prawa Unii, ale dążył wyłącznie do rozstrzygnięcia konfliktu normatywnego, który zdaniem tego Sądu stawia przeciwko sobie dwie normy prawa krajowego. Zgodnie zaś z jednolitym orzecznictwem TSUE, do Trybunału nie należy orzekanie w takich kwestiach.
