Lack of uncertainty as a basis for issuing a penal order

Opis stanu faktycznego

D.B. został oskarżony o to, iż 6.8.2019 r. w M., dokonał zniszczenia mienia przez rozebranie podjazdu prowadzącego do budynku, gdzie łączna wartość strat wyniosła 4533,94 zł na szkodę K.M. i R.M., tj. o czyn z art. 288 § 1 KK.

Sąd Rejonowy w K., uznając na podstawie materiału zebranego w postępowaniu przygotowawczym, iż okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości, zatem przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, wyrokiem nakazowym z 28.1.2020 r., II K 1689/19, uznał oskarżonego D.B. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu i za to na podstawie art. 288 § 1 KK, przy zastosowaniu art. 37a KK, wymierzył mu karę 100 stawek dziennych grzywny, ustalając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 10 zł. Na podstawie art. 46 § 1 KK orzekł wobec oskarżonego obowiązek zapłaty solidarnie na rzecz K.M. i R.M. kwoty 4533,94 zł tytułem naprawienia wyrządzonej szkody.

Wobec niewniesienia przez żadną ze stron sprzeciwu od wyroku, uprawomocnił się on 3.3.2020 r.

Obecnie kasację od tego wyroku wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich, który na podstawie art. 521 § 1 KPK zaskarżył wyrok w całości na korzyść skazanego D.B. Zarzucił orzeczeniu rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 500 § 1 i 3 KPK, polegające na przyjęciu, iż okoliczności przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego wina nie budzą wątpliwości i w konsekwencji wydaniu wyroku nakazowego, podczas gdy w świetle materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wina i okoliczności czynu zarzucanego oskarżonemu budziły poważne wątpliwości, co skutkować powinno skierowaniem sprawy do rozpoznania na rozprawie i wyjaśnieniem wszystkich istotnych dla merytorycznego rozstrzygnięcia okoliczności. Podnosząc tak sformułowany zarzut, autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w K. do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich wniesionej na korzyść skazanego, uchylił zaskarżony wyrok nakazowy i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w K.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest zasadna w stopniu oczywistym, co umożliwiło jej uwzględnienie w całości na posiedzeniu bez udziału stron, w trybie w art. 535 § 5 KPK.

Rację ma Rzecznik Praw Obywatelskich twierdząc, iż rozpoznając sprawę D.B. Sąd Rejonowy rażąco naruszył dyspozycję art. 500 § 1 i 3 KPK. Drugi (§ 3) z tych przepisów stanowi, iż sąd może wydać wyrok nakazowy, o ile na podstawie zebranych dowodów okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości. W orzecznictwie wskazuje się, iż warunek ten obejmuje jednocześnie ustalenia w zakresie sprawstwa czynu, jak również wszelkie okoliczności mające wpływ na dokonanie jego adekwatnej oceny prawnej (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z 25.4.2022 r., II KK 158/22, Legalis). Postępowanie nakazowe jest zatem instytucją zastrzeżoną do najbardziej oczywistych przypadków, w których zebrany materiał dowodowy jest tak jednoznaczny, iż nie nasuwa żadnych istotnych zastrzeżeń co do elementów relewantnych z punktu widzenia prawnokarnej oceny zachowania, które zdaniem oskarżyciela powinno skutkować określoną odpowiedzialnością karną. Treść art. 500 § 3 KPK każe uznać, iż w świetle materiału zebranego w postępowaniu przygotowawczym wątpliwości nie może budzić zarówno to, iż sprawcą danego czynu jest oskarżony, jak i jego zawinienie, (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z 21.7.2011 r., III KK 144/11, Legalis; 24.11.2016 r., II KK 340/16, Legalis).

W kasacji zasadnie zwrócono uwagę, iż analiza materiału zebranego w postępowaniu przygotowawczym powinna skłonić Sąd Rejonowy w K. do twierdzenia, że, nie ma warunków do zaniechania przeprowadzenia rozprawy i skazania D.B. wyrokiem nakazowym.

Wspomniany materiał nasuwa bowiem wątpliwości co do winy oskarżonego, w kontekście jego umiejętności rozpoznania znaczenia swojego czynu i/lub pokierowania swoim postępowaniem. O ile D.B. w toku przesłuchania w charakterze podejrzanego wskazał, iż jest zdrowy i nie leczył się psychiatrycznie ani odwykowo, to z przesłuchania kolejnych świadków wynikało, iż kondycja psychiczna D.B. nie rysuje się jednoznacznie. I tak:

– świadek K.M. – siostra oskarżonego – zeznała, iż „brat ma problemy ze zdrowiem psychicznym, ale nie leczy się w tym kierunku, nie był zdiagnozowany”. Z kolei w notatce urzędowej funkcjonariusz Policji podał, iż K.M. „podjęła już stosowne kroki celem ubezwłasnowolnienia lub skierowania brata na leczenie”;

– świadek W.P. zeznał: „relacje rodzinne między panią K.M. a jej bratem D.B. od wielu lat nie układają się dobrze, wręcz można powiedzieć bardzo źle. Powodem tych relacji jest nieracjonalne zachowanie pana D.B. Myślę, iż po tym i wielu innych zachowaniach pan D.B. powinien być przebadany, zdiagnozowany przez lekarzy specjalistów”;

– świadek M.M. zeznał: „zachowanie pana D.B. w mojej ocenie nie było normalne, działał w transie”.

Z powyższymi zeznaniami koreluje notatka urzędowa sporządzona przez funkcjonariusza Policji po próbie doręczenia wezwania D.B. do stawiennictwa w Komisariacie Policji w celu przesłuchania, w której opisano jego irracjonalne zachowanie z konkluzją, iż „mężczyzna okazuje przejawy choroby psychicznej”. Sam ówcześnie podejrzany w postępowaniu przygotowawczym podał, iż nie wie jakie otrzymuje wynagrodzenie, nie wie gdzie poprzednio pracował, dodał; „nie jestem w stanie teraz stwierdzić czy przyznaję się czy też nie do popełnienia zarzucanego mi czynu. Wyjaśniam tylko wyłącznie to, iż nie pamiętam na dzień dzisiejszy tego co robiłem 6.8.2019 r. ze względu na to, iż sobie tych zdarzeń nie przypominam i nie mam co już więcej wyjaśniać odnośnie przedstawionego mi zarzutu”.

O słuszności odstąpienia od wydania wyroku nakazowego świadczą okoliczności podniesione w kasacji, mianowicie dołączenie do akt sprawy po prawomocnym zakończeniu postępowania dokumentów wskazujących, iż w dacie zbliżonej do daty czynu w Sądzie Rejonowym w K. (Wydział Rodzinny i Nieletnich) toczyło się postępowanie w przedmiocie umieszczenia D.B. w szpitalu psychiatrycznym w trybie ustawy z 19.8.1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 917). Postanowieniem z 9.1.2023 r., III RNs 618/19, wymieniony Sąd zezwolił na przyjęcie D.B. do szpitala psychiatrycznego, natomiast postanowieniem z 12.10.2023 r. zarządził jego zatrzymanie i doprowadzenie przez Policję do Zespołu Opieki Zdrowotnej w K. – Oddział Psychiatryczny. W listopadzie 2023 r. ta placówka służby zdrowia zawiadomiła Sąd, iż przyjęła D.B. W toku prowadzonego postępowania kurator zawodowy sporządziła sprawozdanie, w którym stwierdziła, iż „zgromadzone w toku przeprowadzania wywiadu informacje mogą rodzić przypuszczenie, iż zachowanie uczestnika postępowania wskazuje na występowanie u niego zaburzeń, które powinny zostać zdiagnozowane przez specjalistów”. W tym stanie rzeczy trudno uznać za prawidłowy pogląd Sądu Okręgowego w S. wyrażony w postanowieniu z 26.4.2024 r., IV KZ 93/24, utrzymującym w mocy postanowienie Sądu Rejonowego w K. o odmowie przywrócenia terminu do wniesienia sprzeciwu od wyroku nakazowego, iż skoro oskarżony wykazywał inicjatywę dowodową oraz podał, iż nie był leczony psychiatrycznie ani odwykowo, to nie zachodziły uzasadnione wątpliwości co do stanu jego zdrowia psychicznego.

Uznanie zasadności zarzutu podniesionego w kasacji skutkowało uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy D.B. do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w K., który uwzględni uwagi poczynione w niniejszym uzasadnieniu. Sprowadzają się one do stwierdzenia, iż wydanie wyroku w niniejszej sprawie powinno nastąpić po uzyskaniu opinii biegłych lekarzy psychiatrów na okoliczność, czy zdolność oskarżonego do rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona oraz czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny (art. 79 § 1 pkt 3 i 4 KPK). Sporządzenie tej opinii niewątpliwie ułatwi dokumentacja lekarska zebrana przez Sąd Rejonowy w K. w sprawie III RNs 618/19, jak też sporządzona w Oddziale Psychiatrycznym Zespołu Opieki Zdrowotnej w K. w związku z pobytem tam D.B.

Komentarz