Kalendarium historyczne: rocznica stoczenia przez wojsko polskie zwycięskiej bitwy przeciwko Kozakom i Tatarom. Do pogromu sojuszników doszło pod Beresteczkiem.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się kulisom tego starcia.
Po ponad rocznym okresie względnego spokoju, na wiosnę 1651 roku wybuchły na nowo, zmagania zbrojne Rzeczpospolitej i Kozaków Chmielnickiego. Sejm doszedł do wniosku, iż trzeba raz na zawsze pokonać wroga, gdyż na dłuższą metę, kryzys wewnętrzny może doprowadzić do interwencji zewnętrznej Rosji, Turcji albo Szwecji. Zebrano największą w XVII wieku armię w sile ok. 80 000 żołnierzy, która pomaszerowała na Ukrainę pod osobistym dowództwem Jana Kazimierza, któremu doradzał Jeremi Wiśniowiecki.
Strona kozacka również nie próżnowała z przygotowaniami do ostatecznej rozprawy. Chmielnicki zawiązał ponowny sojusz z Tatarami oraz rozesłał po wszystkich zakątkach kraju swoich agitatorów, którzy mieli za zadanie podburzać chłopstwo do wystąpień antyfeudalnych. Rozpętano powstania w Wielkopolsce oraz na Podhalu, które były zsynchronizowane w czasie z wymarszem szlachty do walki z chmielnicczyzną.
Powstanie w Wielkopolsce było związane z działaniem Piotra Grzybowskiego, któremu udało się nakłonić do buntu sporą ilość chłopów ze wsi podlegających klasztorowi cysterskiemu w Lądku. Zebrano ok. 2 000 powstańców, którzy po kilku napadach na okoliczne dwory, zostali rozbici przez najemne wojska biskupa poznańskiego Floriana Czartoryskiego. Na Podhalu agitował z kolei Aleksander Kostka-Napierski, który przy pomocy sfałszowanego listu przypowiedniego, werbował ludzi do swego oddziału.
Wraz z grupą chłopów, zajął zamek w Czorsztynie, gdzie został otoczony i pokonany przez siły biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego. niedługo potem wraz z kilkoma innymi przywódcami powstania, Napierskiego skazano na śmierć.
Główne siły przeciwników starły się 27 czerwca 1651 roku pod Beresteczkiem na Ukrainie. Strona polska zastosowała nowatorską taktykę szachownicową czyli ustawienie na przemian piechoty, dział i kawalerii. Główna bitwa odbyła się w dniach 28-30 czerwca i doprowadziła do wielkiego zwycięstwa polskiego. Tuhaj-bej zginął, a hetman Chmielnicki oraz chan Islam III Girej uciekli wraz z resztą wojsk tatarskich.
Pokonana armia kozacka zamknęła się w taborze, który został w ciągu następnych dni zasypany ogniem z polskich dział oblężniczych. Dzięki umiejętnościom Iwana Bohuna, który przeprowadził sprytny manewr przebicia się przez okrążenie, znaczna ilość Kozaków uratowała życie, ale cały dobytek i broń dostały się w ręce polskie. Polacy stracili mniej niż 800 żołnierzy, natomiast Kozaków, czerni i Tatarów zginęło przeszło 30 000. W kozackim obozie znaleziono listy Chmielnickiego świadczące o tym, iż spiskował przeciwko Rzeczpospolitej z Rosją, Siedmiogrodem i Turcją.
Zwycięstwo pod Beresteczkiem nie zostało należycie wykorzystane z winy szlachty, która obraziła się na króla i wróciła do domów, martwiąc się rozruchami chłopskim w głębi kraju. Tymczasem na północy, hetman litewski Janusz Radziwiłł prowadził skuteczną ofensywę przeciwko powstańcom i choćby zajął Kijów. Na czele wojsk koronnych na powrót stanęli niekompetentni hetmani Mikołaj Potocki i Marcin Kalinowski, którzy ruszyli na Ukrainę z dalszą ofensywą.
Połączyli swoje siły z wojskiem litewskim Janusza Radziwiłła, jednak gdy doszło do bitwy z Kozakami pod Białą Cerkwią, nie wzięli w niej udziału. Osamotnieni Litwini walczyli dzielnie, ale bitwa zakończyła się bez rozstrzygnięcia. Z inicjatywy hetmanów koronnych podpisano ugodę zwaną białocerkiewską. Była ona korzystniejsza dla strony polskiej od ugody zborowskiej, gdyż ograniczała hetmanat do województwa kijowskiego, a rejestr kozacki do 20 000.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
