Artykuł 288 kodeksu karnego przewiduje odpowiedzialność karną za uszkodzenie rzeczy, niszczenie rzeczy lub uczynienie jej niezdatną do użytku. Przestępstwo to ma charakter skutkowy, oraz powszechny – może zostać popełnione przez każdą osobę zdolną do ponoszenia odpowiedzialności karnej.
Zależnie od wartości powstałej szkody, czyn ten może być przestępstwem lub wykroczeniem.
Rodzaj rzeczy będącej przedmiotem ochrony przestępstwa uszkodzenia lub zniszczenia rzeczy
Rodzajowym przedmiotem ochrony przestępstwa przewidzianego w art. 288 k.k. jest mienie. Przy czym w kontekście tego przepisu mienie występuje w szerokim znaczeniu tego terminu. Stosowanie do art. 44 kodeksu cywilnego mieniem jest własność i inne prawa majątkowe (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2003 r., III KK 165/03, Prok. i Pr. 2004, nr 3, poz. 7; M. Kulik, Przestępstwo i wykroczenie uszkodzenia rzeczy, s. 27 i n.).
Sprawca tego przestępstwa narusza bezpośrednio zarówno dobro prawne właściciela rzeczy, jak i dobro prawne posiadacza rzeczy w dobrej wierze. Przepis art. 288 § 1 k.k. chroni więc także posiadanie, będące atrybutem własności, które może być faktycznie przekazane innemu podmiotowi, na przykład użytkownikowi, dzierżawcy, najemcy czy prawnemu posiadaczowi rzeczy (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2003 r., III KK 165/03, LEX nr 140098).
Znamiona przestępstwa określonego w art. 288 § 1 k.k. nie ograniczają przedmiotu tego przestępstwa tylko do rzeczy ruchomej, stąd też należy przyjąć, iż przepis ten chroni zarówno tzw. rzeczy ruchome, jak i nieruchomości (tak: wyrok Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku II Wydział Karny z dnia 1 kwietnia 2016 r., sygn. akt II K 490/15).
Forma zamiaru
Strona podmiotowa opisywanego przestępstwa charakteryzuje się umyślnością zarówno w formie zamiaru bezpośredniego, jak i ewentualnego (tak: M. Szwarczyk, Komentarz do art. 288 Kodeksu karnego, LEX).
Brak zatem odbicia w świadomości sprawcy któregokolwiek z elementów znamion typu czynu zabronionego opisanego w art. 288 § 1 k.k., a więc nieuświadamianie sobie przez sprawcę co najmniej możliwości jego wystąpienia w wyniku realizowanego zachowania, oznacza niewypełnienie elementów decydujących o stronie podmiotowej omawianego przestępstwa i w konsekwencji niemożność subiektywnego przypisania go sprawcy (tak: wyrok Sądu Rejonowego w Kędzierzynie Koźlu z dnia 15 lipca 2015, II K 1084/12).
Sprawca musi zatem obejmować umyślnością desygnaty wszystkich znamion typu czynu zabronionego, w tym także skutek w postaci zniszczenia, uszkodzenia lub uczynienia niezdatną do użytku rzeczy, w stosunku do której podejmuje swoje zachowanie (tak: Andrzej Zoll [red.], Kodeks karny. Część szczególna. Tom III. Komentarz do art. 278-363 k.k., Zakamycze, 2006).
Zniszczenie rzeczy – definicja
Niszczenie oznacza takie oddziaływanie sprawcy na rzecz, które powoduje jej całkowite zniszczenie lub taką zmianę jej adekwatności, iż nie nadaje się ona do użytku zgodnego z jej przeznaczeniem.
Uszkodzenie rzeczy – definicja
Uszkodzenie rzeczy polega na naruszeniu lub częściowym zniszczeniu rzeczy, które powoduje ograniczenie jej adekwatności użytkowych lub przeznaczenia.
„Uszkodzenie rzeczy” oznacza więc fizyczne oddziaływanie na rzecz, którego skutkiem jest czasowa albo trwała zmiana w zakresie jej substancji. Oznacza to, iż uszkodzenie może mieć charakter odwracalny (art. 288 kk, Konarska-Wrzosek Violetta (red.), Kodeks karny. Komentarz, LexPolonica).
Uczynienie rzeczy niezdatną do użytku – definicja
Uczynienie rzeczy niezdatną do użytku polega na pozbawieniu rzeczy możliwości normalnego funkcjonowania (tak: A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, s. 520).
Szkoda majątkowa jako element przestępstwa uszkodzenia lub zniszczenia rzeczy
Warunkiem przypisania sprawcy odpowiedzialności za przestępstwo określone w art. 288 k.k. jest wystąpienie szkody majątkowej. W przypadku czynu określonego w art. 288 k.k. szkodę majątkową należy rozumieć jako sumę damnum emergens (strata rzeczywista) i lucrum cessans (utracony zysk) (tak: M. K., Z prawnokarnej problematyki graffiti, Prok. i Pr. z 2001 r. nr 2, s. 78).
Okoliczności wpływające na wymiar kary
Na kanwie sprawy dotyczącej czynu uszkodzenia drzwi wejściowych do windy w bloku mieszkalnym, poprzez wyrycie na nich symbolu klubu piłkarskiego, Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie w wyroku z dnia 22 lipca 2016 r., sygn. akt IV K 268/16 za okoliczność obciążającą uznał znaczny rozmiar wyrządzonej szkody, a także działanie z wyjątkowo niskich pobudek, mające charakter niczym nieuzasadnionego wandalizmu, działania antyspołecznego. Za istotną okoliczność sąd ten uznał też, iż oskarżony uszkodził rzecz będącą częścią nieruchomości wspólnej, z której korzysta szereg osób, co wpływa na ocenę społecznej szkodliwości czynu.
Uszkodzenie lub zniszczenie rzeczy własnej
Istotnym elementem dla przypisania sprawcy odpowiedzialności z art. 288 § 1 k.k. jest okoliczność, aby rzecz, na którą oddziałuje sprawca, nie stanowiła jego własności. Niemniej jednak przedmiotem czynności wykonawczej może być rzecz stanowiąca współwłasność sprawcy oraz innej osoby (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 1997 r., III KKN 241/96, OSP 1998, z. 5, poz. 95; M. K., Przestępstwo i wykroczenie uszkodzenia rzeczy, s. 93).
Znaczenie motywacji sprawcy przestępstwa
Dla charakterystyki strony podmiotowej nie ma znaczenia cel i motywacja sprawcy.
(wyrok Sądu Rejonowego w Biskupcu z dnia 6 października 2017 r. sygn. akt II K 158/17)
Możliwość naprawienia rzeczy a byt przestępstwa
Fakt, iż rzecz może zostać naprawiona, nie jest okolicznością wyłączającą bezprawność czynu.
Wymiar kary
Karą za przestępstwo uszkadzania rzeczy, niszczenia rzeczy lub czynienia jej niezdatną do użytku jest więzienia od 3 miesięcy do lat 5.
W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo więzienia do roku.
Tryb ścigania przestępstwa
Ściganie tego przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego (wyjątek stanowi tu czyn przerwania lub uszkodzenia kabla podmorskiego, oraz naruszenia przepisów obowiązujących przy zakładaniu lub naprawie takiego kabla stypizowany w § 3 art. 288 k.k. ).
Uszkodzenie lub zniszczenie rzeczy jako wykroczenie
Po nowelizacji kodeksu karnego, która weszła w życie z dniem 1 października 2023 r., umyślne uszkadzanie, niszczenie lub czynienie rzeczy niezdatną do użytku jest wykroczeniem z art. 124 § 1 kodeksu wykroczeń, za które przysługuje kara aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. Warunkiem uznania czynu za wykroczenie jest jednak aby szkoda nie przekraczała 800 złotych.
Wykroczenie to jest czynem przepołowionym, kształtowanie się zatem odpowiedzialności na podstawie przepisu Art. 124 § 1 k.w. wchodzi w rachubę, jeżeli wartość szkody nie przekracza 800 zł. jeżeli natomiast przewyższa ona tę kwotę, sprawca dopuszcza się przestępstwa wskazanego w art. 288 k.k. (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 października 1972 r., VI KZP 41/72, OSNKW 1973, nr 1, poz. 4).
Zdaniem Sądu Najwyższego art. 124 § 1 k.w. wyraźnie wskazuje, co jest granicą przewidzianego w nim wykroczenia; określa ją wysokość szkody, a nie wartość uszkodzonej rzeczy.
Powyższy przepis operuje nie pojęciem wartości „cudzej rzeczy”, ale pojęciem szkody. Od wysokości szkody, a nie wartości uszkodzonej rzeczy, zależy, czy czyn polegający na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu czy czynieniu cudzej rzeczy niezdatną do użytku jest wykroczeniem przewidzianym w art. 124 § 1 k.w., czy występkiem z art. 288 § 1 k.k. (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 października 1998 r., III KKN 146/97, Prok. i Pr.-wkł. 1999, nr 2, poz. 16).
Definicja szkody na gruncie art. 124 § 1 kodeksu wykroczeń
Szkoda w znaczeniu wynikającym z art. 124 § 1 k.w. to uszczerbek na rzeczy będącej przedmiotem czynności wykonawczej sprawcy.
Szkoda wyrządzona na rzeczy może być większa niż wartość samej rzeczy, ponieważ przez pojęcie szkody należy rozumieć zarówno uszczerbek w majątku, obejmujący rzeczywistą stratę (damnum emergens), polegającą na zmniejszeniu się aktywów majątku przez ubytek, utratę lub zniszczenie jego poszczególnych składników albo na zwiększeniu się pasywów, jak i utracony zysk (lucrum cessans), wyrażający się w udaremnieniu powiększania majątku (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 1995 r., I KZP 22/95, OSNKW 1995, nr 9-10, poz. 58).
Wymiar kary za wykroczenie uszkodzenia lub zniszczenia rzeczy
W razie popełnienia wykroczenia uszkadzania rzeczy, niszczenia rzeczy lub czynienia jej niezdatną do użytku sąd może orzec obowiązek zapłaty równowartości wyrządzonej szkody lub obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego.
Ściganie wykroczenia następuje na żądanie pokrzywdzonego.
Usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo do popełnienia tego wykroczenia są karalne.
