Czy fiskus nie wstrzymuje przedawnienia roszczenia na siłę? Sprawą zajmują badają sądy

Przez ostatnie dwa i pół roku sądy administracyjne wielokrotnie oceniały, czy organy podatkowe nie zainicjowały postępowania karnego skarbowego jedynie w celu zyskania dodatkowego czasu w zakończenie postępowania podatkowego. W jednym z takich przypadków organy podatkowe rozpoczęły i zawieszały postępowanie w sprawie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego dwukrotnie w ciągu ośmiu lat. Po raz pierwszy zawieszenie nastąpiło miesiąc po rozpoczęciu, trwając prawie cztery lata – od 13 maja 2015 r. do 8 kwietnia 2019 r. Następnie ponownie zawieszono je od 29 listopada 2019 r. do 21 marca 2022 r.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach jednoznacznie stwierdził, iż taki sposób działania skarbówki to nadużycie uprawnień. W wyroku z 28 września bieżącego roku (sygnatura akt I SA/Ke 17/23) sąd stwierdził, iż jeżeli organy podatkowe pozostawały biernymi przez tak długi czas, to z pewnością postępowanie karnego skarbowego było prowadzone wyłącznie instrumentalnie.

To orzeczenie nie pozostało ostateczne, ale jak wiele innych, jest wynikiem znaczącego orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24 maja 2021 r. (I FPS 1/21). W tym orzeczeniu NSA potwierdził, iż sędziowie mają prawo badać motywy wszczęcia postępowania karnego skarbowego, w tym sprawdzanie, czy celem było jedynie uniknięcie przedawnienia podatkowego, co dotyczy art. 70 par. 6 pkt 1 ordynacji podatkowej. Zgodnie z tym przepisem bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego jest zawieszany od dnia „wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik został zawiadomiony, o ile podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania”.

W orzeczeniu z 24 maja 2021 r. NSA otworzył drzwi dla innych sądów, aby oceniały, czy organy podatkowe nadużywają tego przepisu w celu uniknięcia przedawnienia podatkowego. Następnie nastąpiły różne decyzje, które można podzielić na trzy kategorie. Pierwsza grupa to decyzje uchylające decyzje organów podatkowych, ale bez stwierdzenia nadużycia. Sądy oczekują, iż organy podatkowe same udowodnią, iż nie było nadużycia.

Druga grupa to decyzje, w których sądy jednoznacznie stwierdzają wykorzystanie przepisu tylko w celu uniknięcia przedawnienia podatkowego.

W trzeciej grupie decyzji sądy nie dostrzegają nadużycia. Uznają, iż organy podatkowe miały pełne prawo wszcząć postępowanie karne skarbowe tuż przed przedawnieniem, ponieważ wcześniej aktywnie zbierały dowody i na tej podstawie miały podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia.

Przykładem drugiej grupy orzeczeń jest wspomniany wcześniej wyrok WSA w Kielcach, ale jest ich wiele więcej. Sędziowie w każdym przypadku podkreślają, iż celem postępowania karnego skarbowego powinno być wykrycie i ściganie przestępstw skarbowych związanych z niewykonaniem zobowiązania podatkowego, a nie tylko przedłużenie czasu w ustalenie wysokości tego zobowiązania.

W dniu 27 września tego roku WSA w Białymstoku uznał, iż nadużyciem ze strony organów podatkowych było wszczęcie postępowania karnego skarbowego miesiąc przed upływem terminu przedawnienia podatkowego, bez podejmowania żadnych działań w celu ustalenia okoliczności popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Sąd zwrócił uwagę, iż nie przeprowadzono żadnych czynności, nie przesłuchano żadnej osoby poza skarżącym, a także nie przeprowadzono żadnych działań w ramach postępowania dowodowego (sygnatura akt I SA/Bk 230/23).

Sąd zauważył, iż postawiono zarzuty tylko skarżącemu i przesłuchano go jako podejrzanego, tylko po to, aby trzy dni później zawiesić dochodzenie na podstawie art. 114a kodeksu karnego skarbowego.

Warto tu przypomnieć, iż ten przepis pozwala zawiesić postępowanie karne skarbowe, jeżeli „jego prowadzenie jest w istotny sposób utrudnione ze względu na prowadzoną kontrolę podatkową, kontrolę celno-skarbową lub toczące się postępowanie przed organami podatkowymi, organami celnymi lub sądami administracyjnymi”.

W rezultacie dochodzi do wzajemnego splątania się postępowań, gdyż o ile naczelnik urzędu skarbowego nie chce, aby podatek (na który ma pięć lat) uległ przedawnieniu, prosi naczelnika urzędu skarbowego – de facto siebie samego – o wszczęcie postępowania w sprawie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.

Następnie zawiesza postępowanie karne skarbowe, uznając, iż nie będzie w stanie go rozstrzygnąć z powodu toczącego się przed nim samym postępowania podatkowego. Jednak również to postępowanie może być zawieszone, gdy rozstrzygnięcie sprawy i wydanie decyzji zależą od wcześniejszego rozstrzygnięcia przez inny organ, czyli np. przez urząd skarbowy, który wszczął postępowanie przygotowawcze w sprawie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.

Mamy więc sytuację, w której przepisy o zawieszaniu postępowań i terminów nachodzą na siebie, a jednocześnie zaangażowany jest ten sam (nominalnie) organ.

W wyroku z 26 września tego roku (sygnatura akt I SA/Wr 90/21) WSA we Wrocławiu zarzucił organom podatkowym (działającym jako organ finansowy postępowania przygotowawczego w sprawie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego), iż stan zawieszenia śledztwa utrzymuje się od 4 listopada 2016 r. Sąd zwrócił uwagę, iż jedynymi czynnościami podjętymi w śledztwie prowadzonym od 17 maja 2016 r. do 4 listopada 2016 r. było zebranie materiałów, które następnie przekazano odpowiednim komórkom organizacyjnym urzędu.

Sąd przypomniał, iż organ finansowy postępowania przygotowawczego musi mieć uzasadnienie do wszczęcia postępowania karne skarbowego. Brak takiego uzasadnienia świadczy o instrumentalnym wykorzystaniu analizowanej instytucji zawieszenia biegu. W tej konkretnej sprawie, zgodnie z orzeczeniem WSA, powody te nie były znane. W związku z tym, jak stwierdził sąd we Wrocławiu, doszło do naruszenia przepisów, a przez to naruszenia zasady działania w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych, jak to określa art. 121 par. 1 ordynacji podatkowej.

„O możliwości popełnienia przestępstwa organ podatkowy informował pismem z dnia 14 marca 2017 r., czyli w czasie po zakończeniu kontroli, a przed wszczęciem postępowania podatkowego. Wraz z zawiadomieniem przekazano kopię protokołu kontroli podatkowej wraz z załącznikami” – zwrócił uwagę WSA i doszedł do wniosku, iż fiskus nie działał tu instrumentalnie, tylko w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia.

Z tego samego wyroku WSA w Gdańsku płynie analogiczna konkluzja. Sąd stwierdził, iż organy podatkowe wszczęły postępowanie karne skarbowe, posiadając uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa skarbowego przez podatnika. Dalsze zwłoka w tym przypadku groziłaby przedawnieniem zobowiązania podatkowego, co byłoby naruszeniem zasady praworządności.

Rozpatrując analogiczną sprawę dzień wcześniej (I SA/Gd 1284/22), sąd w Gdańsku zauważył, iż organy podatkowe zgłosiły prokuraturze podejrzenie popełnienia czynu zabronionego znacznie przed formalnym wszczęciem śledztwa. Dodatkowo, w ramach sprawy zebrano akta składające się z 53 tomów. Co istotne, postępowanie karne skarbowe nie było w tym przypadku zawieszane ani umarzane. Mimo iż zostało wszczęte miesiąc przed upływem terminu przedawnienia podatkowego, sąd nie dostrzegł tu dowodów na instrumentalne działanie.

Podobne argumenty przemawiały za decyzją z 21 września bieżącego roku (sygnatura akt I SA/Ke 262/23). Sąd Administracyjny w Kielcach zwrócił uwagę, iż organy podatkowe rozpoczęły postępowanie osiem miesięcy przed upływem terminu przedawnienia, a cztery miesiące po wydaniu decyzji wymiarowej w pierwszej instancji. Sam podatnik dowiedział się o postawieniu mu zarzutów w sprawie karno-skarbowej pół roku przed upływem terminu przedawnienia. Z tego powodu sąd kielecki uznał, iż organy podatkowe nie działały tu instrumentalnie.

Podobne wnioski wyciągnął również WSA w Gdańsku w wyroku z 26 września tego roku (sygnatura akt I SA/Gd 151/23).

Czasami sądy nie wydają ostatecznych decyzji w sprawach, choćby gdy dostrzegają argumenty potwierdzające możliwe nadużycia ze strony organów. Nakazują one organom podatkowym przedstawienie w nowej decyzji „odpowiednich dowodów i chronologii działań karnoprocesowych wskazujących, iż w danym przypadku wszczęcie postępowania karnego skarbowego było uzasadnione w kontekście podejrzenia popełnienia czynu zabronionego przez podatnika”.

Przykładem takiego postępowania jest wyrok WSA w Lublinie z 4 października bieżącego roku (sygnatura akt I SA/Lu 432/23). Sąd ten jednakże dodaje, iż „samo formalne wszczęcie postępowania karnego, które nie prowadzi następnie do realizacji celów tego postępowania (brak zbierania dowodów, nieprzeprowadzanie typowych czynności, brak przedstawiania zarzutów i nieformułowanie aktu oskarżenia) lub też nie zostało oparte na ustawowych przesłankach przedmiotowych lub podmiotowych, może zostać uznane za nadużycie prawa. Dlatego też zadaniem organu w ponownie prowadzonym postępowaniu będzie dokonanie szczegółowej oceny podstaw do zastosowania art. 70 par. 6 pkt 1 ordynacji podatkowej, uwzględniających wytyczne zawarte w uchwale NSA w sprawie I FPS 1/21”.

Inne przykłady decyzji, w których sędziowie zobowiązują organy podatkowe do udowodnienia dlaczego postępowanie karne skarbowe zostało wszczęte tak późno, to wyroki WSA: w Lublinie z 18 czerwca 2021 r. (sygnatura akt I SA/Lu 221/19, nieprawomocny), w Szczecinie z 16 czerwca 2021 r. (sygnatura akt I SA/Sz 291/21, nieprawomocny) i z 23 czerwca 2021 r. (sygnatura akt I SA/Sz 320/21, prawomocny), w Kielcach z 24 czerwca 2021 r. (sygnatura akt I SA/Ke 143/21 i I SA/Ke 175/21 – oba prawomocne) oraz z 30 czerwca 2021 r. (sygnatura akt I SA/Ke 274/20, nieprawomocny), a także w Opolu z 24 czerwca 2021 r. (sygnatura akt I SA/Op 87/21, prawomocny).

Drogi czytelniku przypominamy, iż wszystkie sprawy prawne w tym sprawa, o jakiej piszemy, potrafią być zawiłe i często wymagają uzyskania pomocy prawnika. Warto przed podjęcie kraków prawnych zawsze omówić je z prawnikiem.

Skontaktuj się z nami już teraz. Przeanalizujemy Twoją sprawę i sprawdzimy dokładnie, co da się zrobić w Twojej sprawie. Nasi eksperci pomogli już niejednemu klientowi, który myślał, iż jest już w sytuacji bez wyjścia.

Napisz do nas lub zadzwoń już teraz.

579-636-527

[email protected]