Brak pisemnego uzasadnienia wyroku wyjątkową podstawą kasacji

Opis stanu faktycznego

Sąd Rejonowy w W. w dniu 19.10.2023 r., w sprawie II K 1278/20, skazał O.R. za przestępstwo z art. 190a § 1 KK w zw. z art. 4 § 1 KK na karę roku ograniczenia wolności, polegającą na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 20 godzin miesięcznie oraz środki karne w postaci zakazu zbliżania się do pokrzywdzonej.

Wobec przejścia sędziego, który rozpoznawał sprawę w składzie jednoosobowym, w stan spoczynku oraz złożenia przez niego oświadczenia o braku woli sporządzenia uzasadnienia wyroku, pisemne motywy tego orzeczenia nie zostały sporządzone.

Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z 6.6.2024 r., V Ka 665/24, wydanym wskutek apelacji obrońcy oskarżonego, uchylił wyrok Sądu pierwszej instancji i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w W. do ponownego rozpoznania.

Ze skargą na wyrok kasatoryjny skierowaną na niekorzyść oskarżonego wystąpił prokurator. Skarżący zarzucił rażące naruszenie prawa procesowego, a mianowicie art. 437 § 2 zdanie drugie KPK.

Mając na względzie powyższy zarzut, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

W pisemnych odpowiedziach na skargę obrońca wniósł o oddalenie skargi, zaś pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej o jej uwzględnienie.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi prokuratora skierowanej na niekorzyść oskarżonego, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego skarga prokuratora okazała się uzasadniona.

Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, iż aktualnie obowiązujące przepisy procedury karnej (art. 437 § 1 i 2 KPK) ustanawiają regułę, iż sąd odwoławczy po rozpoznaniu sprawy wydaje orzeczenie merytoryczne (utrzymujące w mocy zaskarżone orzeczenie lub zmieniające zaskarżone orzeczenie), a nie orzeczenie kasatoryjne (uchylające zaskarżone orzeczenie i przekazujące sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania). Możliwość wydania przez sąd odwoławczy orzeczenia o charakterze kasatoryjnym stanowi wyjątek uzasadniony bądź procesowymi ograniczeniami swobody orzekania sądu odwoławczego, bądź też zaistnieniem takich rażących uchybień w procedowaniu Sądu pierwszej instancji, które wręcz dyskwalifikują postępowanie przed sądem a quo jako podstawy rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego (zob. uchwała SN(7) z 22.5.2019 r., I KZP 3/19, Legalis).

Takie ukształtowanie pozycji i zadań sądu odwoławczego, powiązane z przyznaniem mu szerokich uprawnień w sferze postępowania dowodowego, uzasadnione było potrzebą ograniczenia liczby wyroków kasatoryjnych do tych sytuacji, w których przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi meriti było niezbędne dla realizacji celów postępowania karnego (por. również postanowienie SN z 26.1.2021 r., IV KS 1/21, Legalis).

Z pisemnych motywów wyroku Sądu Okręgowego wynika, iż sąd ten za podstawę rozstrzygnięcia o charakterze kasatoryjnym przyjął, iż „sprawa miała charakter wielowątkowy, zgromadzony materiał dowodowy jest obszerny, a zatem trudno jest go ocenić bez uzasadnienia. Brak uzasadnienia powoduje po stronie apelującego obrońcy trudność w sformułowaniu zarzutów. Stąd też złożona apelacja jest bardzo lakoniczna. Obrońca bez sporządzonego uzasadnienia wyroku nie był w stanie prześledzić toku rozumowania Sądu pierwszej instancji. Z kolei w przypadku Sądu odwoławczego zaistniała sytuacja powoduje niemożność przeprowadzenia rzetelnej kontroli instancyjnej orzeczenia. Ponadto stwierdził, iż oskarżony O.R. nie przyznał się do przypisanych mu czynów, a obrońca zaskarżył wyrok w całości. W niniejszej sprawie nie było okoliczności bezspornych, które pozwoliłyby na utrzymywanie wyroku w mocy w odniesieniu do chociażby części rozstrzygnięć. Czynniki te pozwalają na konkluzję, iż wskutek niesporządzenia uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji doszło do naruszenia prawa do obrony oskarżonego O.R., którego nie można konwalidować na etapie postępowania odwoławczego, co zdaniem Sądu Okręgowego uzasadniało uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. W tej sytuacji odnoszenie się do pozostałych zarzutów podniesionych w apelacji obrońcy oskarżonego byłoby przedwczesne”. Pogląd ten jest nietrafny.

Prawdą jest, iż uzasadnienie wyroku stanowi punkt odniesienia dla stron chcących zaskarżyć wyrok i brak uzasadnienia utrudnia stronie sformułowanie zarzutów. Jednak nie można pominąć, iż nie zawsze czyni to niemożliwym. Takie przypadki pokazują, jak istotne znaczenie, często bagatelizowane jednak przez strony postępowania i ich reprezentantów procesowych, mają ustne motywy orzeczenia, stanowiące przecież punkt wyjścia do zrozumienia, czym kierował się sąd je wydający. W omawianych sytuacjach większy jest również – i to bez wątpienia – ciężar prowadzonej obrony spoczywający na obrońcy (oczywiście o ile oskarżony dysponuje jego pomocą), który – składając apelację – powinien kierować się najszerzej rozumianą ostrożnością procesową i interesem klienta oraz nie stronić od zarzutów, które mogłyby – przy dysponowaniu pisemnym uzasadnieniem wyroku – zostać ocenione, jako podnoszone wyłącznie na wszelki wypadek. o ile zaś oskarżony pomocą obrońcy nie dysponuje, aktualizuje to – z przyczyn gwarancyjnych – potrzebę przeprowadzenia tzw. totalnej kontroli zaskarżonego wyroku.

Skarżąc wyrok w całości, obrońca podniósł nie tylko uprawnione zarzuty związane z faktem niesporządzenia pisemnego uzasadnienia wyroku, co wskazuje na realną możliwość naruszenia przez Sąd meriti dyspozycji art. 423 § 1 KPK, ale nie można pominąć, iż – jak każdy zarzut o charakterze względnej przyczyny odwoławczej – dla swej skuteczności wymagał możliwości wywarcia wpływu na treść orzeczenia (art. 438 pkt 2 KPK). Obok tego sformułował również zarzut, z którego bezspornie wynika zakwestionowanie winy, tzn. zarówno podstawy faktyczno-dowodowej wyroku, jak i zawartej w nim oceny prawnej zarzucanych oskarżonemu zachowań, a także określenia sankcji prawnokarnej. Niezależnie od tego obrońca wyeksponował sprzeczności między podstawowymi dla ustaleń faktycznych dowodami, tj. wyjaśnieniami oskarżonego i zeznaniami pokrzywdzonej.

Wszystkie powyższe okoliczności świadczą zdaniem Sadu Najwyższego o tym, iż gwarancje procesowe istotne dla zapewnienia prawa do obrony zostały w niniejszej sprawie zachowane, zaś brak pisemnego uzasadnienia wyroku nie uniemożliwiał Sądowi Okręgowemu przeprowadzenia wszechstronnej analizy tych i pozostałych ważkich okoliczności sprawy w kontekście zarzutu aktu oskarżenia, rekonstruując powody wydania zaskarżonego wyroku, a następnie – w ramach kontroli instancyjnej – oceny ich trafności.

Stwierdzenie, iż w sprawie doszło do naruszenia podniesionego w skardze przepisu art. 437 § 2 zdanie drugie KPK nakazywało jej uwzględnienie, co skutkować musiało uchyleniem zaskarżonego wyroku sądu odwoławczego i przekazaniem sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Ponownie rozpoznając sprawę, sąd ten będzie miał na uwadze powyższe zapatrywania Sądu Najwyższego.

Komentarz