Zabezpieczenie dowodu z opinii biegłego może być zastosowane przed wszczęciem postępowania sądowego, co stanowi wielką zaletę tego mało znanego mechanizmu prawnego. Nie stanowi bowiem tajemnicy, iż postępowania sądowe, których przedmiotem są prawa związane z nieruchomościami mogą trwać choćby kilka lat w pierwszej instancji. W praktyce może okazać się zatem, iż na pewnym etapie prowadzenia postępowania z uwagi na skutek upływu czasu, czy działalności człowieka, niektóre okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sporu nie będą mogły zostać poddane badaniu przez sąd.
Okoliczności te mogą być często fundamentalne dla przedmiotu sporu, a ich ocena przez sąd może rozstrzygać o treści wyroku. Artykuł 310 Kodeksu postępowania cywilnego przewiduje możliwość zapobiegnięcia tym sytuacjom, wprowadzając instytucję „zabezpieczenia dowodu”. Zgodnie z przywołanym przepisem, można zabezpieczyć dowód, gdy zachodzi obawa, iż jego przeprowadzenie stanie się niewykonalne lub zbyt utrudnione, albo gdy z innych przyczyn zachodzi potrzeba stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy. Zabezpieczenie dowodu może zostać dokonane na wniosek o zabezpieczenie dowodu, a w toku postępowania, tj. po wniesieniu pozwu, również z urzędu przez sąd.
Opisywany w niniejszym artykule mechanizm zabezpieczenia dowodu ma zatem na celu zachowanie dowodu jeszcze przed wszczęciem postępowania sądowego (lub rzadziej – w toku postępowania) w takim stanie, aby możliwe było jego przeprowadzenie przez sąd w toku procesu. Artykuł 310 Kodeksu postępowania cywilnego pozwala na zabezpieczenie wszelkich środków dowodowych. Do najczęściej zabezpieczanych dowodów należą jednak:
- dowody z zeznań świadków, którzy na przykład nie przebywają na stałe w Polsce lub których stan zdrowotny wskazuje, iż może nie być możliwe ich przesłuchanie w przyszłości oraz
- dowody z opinii biegłych sądowych, na których skupi się niniejszy artykuł.
Zabezpieczenie dowodu z opinii biegłego sądowego przed wszczęciem postępowania cywilnego
Zabezpieczenie dowodu– zgodnie z art. 310 kpc, zabezpieczenie dowodu może nastąpić, gdy przeprowadzenie dowodu na adekwatnym etapie procesu będzie niewykonalne lub zbyt utrudnione, albo gdy z innych przyczyn zachodzi potrzeba stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy. Jakie zatem sytuacje może objąć przepis w kontekście zabezpieczenia dowodu z opinii biegłego? W doktrynie wskazuje się, iż odnośnie postępowań dotyczących nieruchomości, zabezpieczenie dowodu z opinii biegłego w trybie art. 310 Kodeksu postępowania cywilnego może nastąpić wobec „budynku, którego stan grozi zawaleniem lub innej nietrwałej konstrukcji”, a przeprowadzenie postępowania o zabezpieczenie dowodu ma charakter „czynności niecierpiącej zwłoki” (Dolecki Henryk (red.), Wiśniewski Tadeusz (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366, wyd. II).
Innym przykładem może być sytuacja, gdy inwestor prowadził prace budowlane w przedmiocie najmu, które zostały wykonane w sposób wadliwy, przez co klienci lokalu nie mogą w bezpieczny sposób z niego korzystać. Ewidentnym jest zatem fakt, iż inwestor zobowiązany jest jak najszybciej przeprowadzić kolejne prace budowlane w lokalu w sposób prawidłowy, tak aby wyeliminować powstanie negatywnych konsekwencji dla zdrowia lub życia klientów lokalu. W tej sytuacji, wydaje się, iż postępowanie o zabezpieczenie dowodu będzie miało charakter czynności niecierpiącej zwłoki, a zatem złożenie wniosku o zabezpieczenie może być zasadne.
Zabezpieczenie dowodu z opinii biegłego, a ocena szans powodzenia powództwa
Należy jednak zwrócić uwagę na powszechnie przyjęte stanowisko sądów oraz doktryny prawniczej, zgodnie z którym zabezpieczenie dowodu nie może służyć temu, żeby przyszły powód mógł w ten sposób upewnić się co do szans wygrania procesu sądowego. Zabezpieczenie dowodu nie może zatem zostać użyte przez stronę powodową w celu sprawdzenia szans na wygranie procesu, przed złożeniem pozwu. Łatwo sobie bowiem wyobrazić sytuację, gdy powód zleci przeprowadzenie prac budowlanych, a następnie nie mając pewności czy prace budowlane zostały wykonane prawidłowo, złoży wniosek o zabezpieczenie dowodu z oględzin biegłego z zakresu budownictwa w celu ustalenia ewentualnych wad nieruchomości oraz kosztów ich usunięcia. W konsekwencji powód może próbować „wysondować” czy wady mogłyby uzasadnić jego roszczenie odszkodowawcze oraz wysokość roszczenia. W tej sytuacji, o ile nie zaistniały „czynności niecierpiące zwłoki” wydaje się, iż nie zachodzą przeszkody w przeprowadzeniu wnioskowanego do zabezpieczenia dowodu na etapie postępowania sądowego, a nie przed wszczęciem procesu. Uwzględnienie wówczas wniosku przez sąd najprawdopodobniej doprowadziłoby do upewnienia się co do szans na wygranie ewentualnego przyszłego procesu, co w świetle brzmienia art. 310 Kodeksu postępowania cywilnego jest niedopuszczalne.
Powyższe stanowisko zostało potwierdzone w wielu orzeczeniach sądów. Przykładowo, w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, I Wydział Cywilny, z dnia 11 grudnia 2018 roku, sygn. akt I AGa 178/18, sąd orzekł, iż „Podzielić zatem należy pogląd wyrażony przez Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie iż wniosek ten [wniosek o zabezpieczenie dowodu z opinii biegłego w trybie art. 310 Kodeksu postępowania cywilnego – przypis Mateusz Radomyski] wykraczał poza ramy instytucji przewidzianej w przepisie. Powódka oczekując ustalenia okoliczności faktycznych, których przytoczenie było jej obowiązkiem procesowym wyraźnie zmierzała do uzyskania informacji o zakresie przysługującej jej roszczeń i ich wartości.”
Zabezpieczenie dowodu z opinii biegłego czy zabezpieczenie dowodu z oględzin biegłego?
Mając na uwadze rozważania opisane w poprzednim punkcie, wydaje się, iż w zakresie sporów dotyczących spraw budowlanych, sąd powinien zatem zabezpieczyć jedynie dowód z oględzin nieruchomości jako elementu będącego przedmiotem sporu. Zadaniem biegłego będzie zatem jedynie stwierdzenie istniejącego stanu faktycznego a nie dokonanie oceny z użyciem wiadomości specjalnych przed wszczęciem procesu.
Celem dowodu z opinii biegłego jest dostarczenie sądowi opinii w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych, natomiast stwierdzenie stanu faktycznego następuje dzięki oględzin. Oględziny nieruchomości przez biegłego sądowego klasyfikowane są w kategorii środków poznania, które nie dostarczają nowego materiału procesowego, ale stanowią akt sprawdzenia dowodów, co wyraża się w przeprowadzeniu badań na przedmiocie oględzin (J.J. Litauer, Dowód z oględzin według kodeksu postępowania cywilnego, PPC 1937, Nr 22–23, s. 674). Z przebiegu oględzin sporządza się protokół, który powinien zawierać opis przedmiotu oględzin, złożone wyjaśnienia stron, w miarę potrzeby także plan lub szkic sytuacyjny oraz przebieg czynności dodatkowych (np. przesłuchanie świadka i stron). Oględziny (nazywane również „wizją lokalną”, „naocznią”, „komisją”) są zatem dowodem, w trakcie którego dokonuje się zbadania m.in. nieruchomości, bezpośrednio obserwując przedmiot dowodu i czyniąc ustalenia co do położenia, stanu technicznego nieruchomości, czy jej poszczególnych elementów składowych. Przebieg oględzin powinien zostać precyzyjnie udokumentowany albo w postaci pisemnej, albo w postaci nagrania przy pomocy aparatury utrwalającej obraz i dźwięk. Postępowanie w przedmiocie zabezpieczenia dowodu z oględzin powinno zatem ograniczać się tylko do przeprowadzenia i udokumentowania na piśmie oraz przy pomocy fotografii szczegółowych oględzin stanu nieruchomości, umożliwiających w toku późniejszego postępowania rozpoznawczego wydanie ewentualnej opinii. W sytuacji wniosku o zabezpieczenie dowodu w celu ustalenia wad nieruchomości oraz kosztów ich usunięcia, należy zatem pamiętać, iż dowód taki nie może „zastąpić” opinii biegłego, co w konsekwencji pozwoliłoby na rozpoznanie szans powodzenia przyszłego procesu na etapie zabezpieczenia dowodu przez powoda.
Przykład: w opinii wydanej na podstawie art. 310 Kodeksu postępowania cywilnego biegły stwierdził, że: „Wykonanie robót budowlanych nie spełnia przepisów art. 5 oraz art. 7 ustawy Prawo budowlane w sposób zabezpieczający prawidłowe użytkowanie. Roboty instalacyjne nie zostały wykonane zgodnie z warunkami technicznymi wykonawstwa i odbioru”.
W powyższym przykładzie, można zatem argumentować, iż biegły nie dokonał wyłącznie obserwacji przedmiotu dowodu i sporządzenia protokołu dokumentującego obserwację, ale dokonał oceny i przedstawił wnioski w zakresie zgodności instalacji z prawem budowlanym. Opinia zatem spełnia przesłanki opinii biegłego, a nie dowodu z oględzin. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego: „Dowód z biegłego ma tylko na celu dostarczenie sądowi opinii w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych. Natomiast stwierdzenie istniejącego stanu faktycznego następuje dzięki oględzin dokonanych przez sąd, w miarę potrzeby z udziałem biegłych (art. 303 k.p.c.), a o ile chodzi o stan faktyczny przeszły, to stwierdza się go dzięki zeznań świadków (Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 1957 r., sygn. akt III CR 38/57, OSNCK 1958, nr 2, poz. 47). W konsekwencji, dopuszczenie takiego dowodu przez sąd w trybie zabezpieczenia najprawdopodobniej naruszyłoby art. 310 Kodeksu postępowania cywilnego.
Komentarz Capital Legal
W przypadku sporów, których przedmiotem są nieruchomości, z uwagi na długotrwałość procesów sądowych, zabezpieczenie dowodu z opinii (oględzin) biegłego może być mechanizmem, który usunie negatywne skutki utraty możliwości przeprowadzenia dowodów w przyszłości. Istotne jednak, aby posłużenie się mechanizmem zabezpieczenia dowodu z opinii biegłego nie zostało użyte przez stronę powodową w celu oceny zasadności roszczenia przed złożeniem pozwu. Ważne również, aby dowód został przeprowadzony w taki sposób, iż biegły stwierdzi jedynie istniejący stan faktyczny a nie dokona jego oceny z użyciem wiadomości specjalnych. Warto ponadto zwrócić uwagę, iż zabezpieczenie dowodu z opinii biegłego może być korzystne zarówno dla strony powodowej, jak i dla strony pozwanej. Przewidując zatem, iż rozstrzygnięcie sprawy może nastąpić w sądzie, należy zwrócić się do prawnika, który przedstawi opinię, czy zabezpieczenie dowodu w trybie art. 310 Kodeksu postępowania cywilnego będzie dopuszczalne, a jeżeli tak to jakie dowody powinny zostać zabezpieczone i w jaki sposób.
Potrzebujesz pomocy w zakresie zabezpieczenia dowodu z opinii biegłego?
Jeżeli po lekturze niniejszego artykułu uważasz, iż w Twojej sprawie zabezpieczenie dowodu z opinii biegłego może być trafnym rozwiązaniem, zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią. Ocenimy Twój problem prawny i pomożemy wypracować najlepsze rozwiązanie.
