US retreats from global technological leadership. Will China and Europe take the lead?

W ciągu ostatnich lat Stany Zjednoczone, dotychczasowy lider w dziedzinie nauki i innowacji, zaczęły tracić swoją pozycję na rzecz Chin. Proponowane przez administrację Donalda Trumpa drastyczne cięcia budżetowe w kluczowych agencjach naukowych, takich jak National Institutes of Health (NIH) czy NASA, wywołały frustrację w środowisku akademickim. Tymczasem Chiny konsekwentnie zwiększają inwestycje w badania i rozwój, dążąc do zostania światowym centrum nauki i technologii już do 2035 roku (wg planów rządowych). Europa, obserwując te zmiany, stara się przyciągnąć naukowców i utrzymać konkurencyjność.

Cięcia w USA i ich konsekwencje:

• Propozycja budżetu Trumpa zakłada redukcję finansowania NIH o 37%, a National Science Foundation – o ponad 50%.

• NASA ma skupić się na wyścigu kosmicznym z Chinami, kosztem badań klimatycznych i podstawowych nauk.

• Naukowcy, tacy jak mikrobiolog ewolucyjny Vaughn Cooper, alarmują, iż USA tracą pozycję lidera – wydatki na R&D spadły do 0,7% PKB (w 1964 r. wynosiły 1,9%).

• Badanie Nature (marzec 2025) wskazuje, iż 75% amerykańskich naukowców rozważa emigrację, głównie do Europy i Kanady.

Chiny: Nowy globalny hub naukowy?

• W 2022 r. Chiny prześcignęły USA w liczbie publikacji w prestiżowych czasopismach z Nature Index.

• W styczniu 2025 South China Morning Post donosił, iż Chiny mają już więcej ekspertów wysokiego szczebla w dziedzinie nauki i technologii niż USA.

• Inwestują w megaprojekty, takie jak:

  • stacja kosmiczna Tiangong,

  • największy radioteleskop FAST,

  • obserwatorium neutrin Jiangmen (ukończone w 2025 r.).

• Do Chin przenoszą się światowej klasy naukowcy, np. Charles Lieber (Harvard), który dołączył do Tsinghua University.

Plan Chin:
Rząd chiński zakłada, iż do 2035 r. kraj stanie się globalnym liderem innowacji, a do 2049 r. – “potęgą naukowo-technologiczną klasy światowej” (Made in China 2025 i kolejne strategie).

Europa: Między współpracą a rywalizacją

• Komisja Europejska uruchomiła program “Choose Europe for Science” z budżetem 500 mln euro, aby przyciągnąć badaczy.

• Ursula von der Leyen podkreśla, iż Europa chce być liderem w AI, technologiach kwantowych, biotechnologii i badaniach kosmosu.

• Historyczna lekcja: przed II wojną światową Europa traciła naukowców (np. Albert Einstein wyjechał do USA). Dziś może odzyskać pozycję, ale potrzebuje większych inwestycji.

Przyszłość Chin i dylemat Europy

Chiny stawiają na naukę jako filar rozwoju gospodarczego i politycznego. Ich sukces zależy od:

• ciągłego finansowania badań,

• współpracy międzynarodowej (np. programy wymiany z Europą),

• otwartości na zagranicznych ekspertów.

Europa stoi przed wyborem:

1. Współpraca z Chinami – korzystanie z ich osiągnięć, ale ryzyko uzależnienia technologicznego.

2. Droga USA – protekcjonizm i rywalizacja, co może spowolnić postęp.

Optymalnym rozwiązaniem wydaje się zrównoważona strategia: konkurowanie w kluczowych technologiach (np. półprzewodniki), ale też kooperacja tam, gdzie jest to przynosi to wielorakie, wspólne korzyści (np. zmiana klimatu, medycyna).

Źródła:

• South China Morning Post (10.05.2025), “US science funding cuts push researchers to consider leaving”
• Nature (marzec 2025), “Poll: 75% of US scientists may emigrate amid budget cuts”
• Made in China 2025 – rządowa strategia rozwoju technologii
• Komisja Europejska (2025), “Choose Europe for Science”

Leszek B. Ślazyk

e-mail: [email protected]

© www.chiny24.com