Mimo szumnych zapowiedzi powrotu Grupy Wagnera na Ukrainę, wygląda na to, iż projekt ten został co najmniej wstrzymany, a prawdopodobnie w ogóle zarzucony. Dziesięć lat po stworzeniu przez Jewgienija Prigożyna i Dmitrija Utkina ta najsłynniejsza prywatna firma wojskowa powoli przechodzi do historii. Ale choćby jeżeli ostatecznie to, co jeszcze zostało z Grupy Wagnera, zostanie zlikwidowane i wchłonięte przez regularną armię, dekada jej istnienia nie pozostanie bez konsekwencji.
Ostatni miesiąc nie był łatwy dla środowiska związanego lub sympatyzującego z Grupą Wagnera. W kwietniu na kanale telegramowym Ramzana Kadyrowa pojawiło się wideo, na którym Apti Alaudinow, dowódca czeczeńskiej jednostki specjalnego przeznaczenia „Achmat”, ogłosił radosną nowinę: słynny Aleksander Kuzniecow, kryptonim „Ratibor”, zdecydował się opuścić Grupę Wagnera i wstąpić w szeregi „Achmatu”.
By uświadomić sobie, jak wielkim szokiem była ta informacja w środowisku rosyjskich najemników, trzeba zrozumieć, kim jest „Ratibor”. Napisać o nim, iż to człowiek legenda, to zbyt mało. To były żołnierz specnazu GRU, jeden z pierwszych członków Grupy Wagnera, dowódca 1 Oddziału Szturmowego. Był w Syrii, Sudanie, Libii i na Ukrainie. Odbijał syryjską Palmirę z rąk ISIS, brał udział w walkach pod Deir ez-Zor. Jako pierwszy przyjechał na kontrakt do Sudanu, negocjował kontrakty w Mali. W 2019 roku został ciężko ranny podczas szturmu na Trypolis.
Gdy w marcu 2022 roku, po nieudanej próbie zajęcia Kijowa i szybkiego zakończenia wojny, rosyjskie wojska utknęły i gorączkowo ściągano z Afryki Grupę Wagnera, to właśnie „Ratibor” jako pierwszy wraz ze swoim oddziałem został przerzucony z Libii do Donbasu. Mimo trwającego już wówczas konfliktu z ministerstwem obrony Kuzniecow nie wahał się odpowiedzieć, gdy ojczyzna wzywała, i wprowadził swój oddział do walki natychmiast. Tak szybko, iż – jak mówi popularna w środowisku legenda – wagnerowcy nie mieli choćby czasu wymienić letnich afrykańskich mundurów na coś bardziej odpowiadającego warunkom ukraińskiej zimy.
Mimo iż w styczniu 2023 roku podczas walk o Sołedar po raz drugi został poważnie ranny, to trwał u boku Siergieja Prigożyna i Dmitrija Utkina do samego końca. Został uwieczniony na nagraniu, gdy zatykał flagę Rosji i sztandar Grupy Wagnera na wieżowcu w zdobytym w maju 2023 roku Bachmucie. W czerwcu wziął udział w tzw. Marszu Sprawiedliwości, gdy najemnicy zajęli Rostów nad Donem i szli na Moskwę. Po zakończeniu rebelii nie zgadzał się na narzucenie nowego dowództwa, a po śmierci Prigożyna postrzegany był jako ten, który może przywrócić „dawną, niepokorną Grupę Wagnera”. I to właśnie ta bezkompromisowość miała spowodować, iż Kreml wymusił, by dowództwo objął bardziej spolegliwy Anton „Lotos” Jelizarow. Krążyły choćby pogłoski, iż aby zapobiec przejęciu przez „Ratibora” kontroli nad najemnikami, rosyjskie służby próbowały go otruć – Kuzniecow tę próbę przeżył, ale przypłacić ją miał problemami kardiologicznymi.
Członkowie Grupy Wagnera przygotowują się do opuszczenia dowództwa Południowego Okręgu Wojskowego i powrotu do swojej bazy w Rostowie nad Donem w Rosji 24 czerwca 2023 r.
Nikogo więc szczególnie nie zdziwiłaby decyzja „Ratibora” o odejściu: dwukrotnie ciężko ranny, z poważnymi problemami zdrowotnymi, po ponad 20 latach służby najpierw w armii, a potem w Grupie Wagnera i jeszcze w międzyczasie trzech latach w więzieniu, gdzie odsiadywał wyrok za porwanie i rozbój, miałby w oczach wagnerowców pełne prawo do odpoczynku. Kontrowersje wywołało to, gdzie Kuzniecow zdecydował się kontynuować służbę.
Nienawiść wagnerowców do Czeczenów Kadyrowa jest powszechna i głęboko zakorzeniona. Wynika nie tylko z pamięci o wojnach czeczeńskich – w których część członków Grupy Wagnera brała udział – ale też z konfliktów znacznie późniejszych. Wystarczy wspomnieć, iż podczas buntu Prigożyna Kadyrow deklarował, iż stłumi rebelię rękami właśnie „Achmatu”. Sam „Ratibor” zresztą publicznie krytykował kadyrowców, twierdząc, iż bardziej niż realną walką zainteresowani są kręceniem propagandowych filmów publikowanych później na Tik-Toku.
I oto teraz Kuzniecow ogłasza, iż właśnie w ramach tego „tiktokowego wojska” będzie odtwarzał Grupę Wagnera, bierze udział w nagraniu z Alaudinowem i choćby wypowiada publicznie, choć z wyraźnym zażenowaniem, słowa „Achmat siła!” będące bojowym okrzykiem kadyrowców.
Różnie próbowano tę decyzję tłumaczyć. Pojawiały się głosy, iż Kuzniecowowi obiecano coś w rodzaju emerytury w zamian za rolę propagandowej wydmuszki. Inni twierdzili, iż poświęcił swój honor, aby móc przez cały czas służyć ojczyźnie, choćby i w szeregach „Achmatu”. Jak by nie było, „Ratibor” nie widział prawdopodobnie dla siebie przyszłości w Grupie Wagnera, bo ta powoli przestaje istnieć. A jego odejście jest ostatecznym pogrzebaniem nadziei dla tych, którzy wierzyli, iż jeszcze uda się organizację odbudować.
1 Korpus Ochotniczy, który miał być jednostką złożoną z wagnerowców w ramach Rosgwardii, nie rozpoczął jeszcze ani szkolenia, ani choćby rekrutacji i prawdopodobnie już nie rozpocznie. Pozbawieni zajęcia wagnerowcy, którzy nie załapali się na kontrakty w Afryce, rozeszli się po innych jednostkach. „Lotos” Jelizarow robi jeszcze dobrą minę do złej gry i od czasu do czasu publikuje nagrania z „obozu szkoleniowego” Grupy Wagnera, próbując dzięki odpowiedniego kadrowania ukryć fakt, iż obóz ten składa się z kilku namiotów.
Armia Prigożyna nie zniknęła jeszcze całkowicie. Wciąż jest obecna w Afryce – w Mali, Republice Środkowoafrykańskiej i Sudanie, a choćby ciągle prowadzi rekrutację na afrykańskie kontrakty. Niewielki kontyngent przez cały czas pozostaje na Białorusi, gdzie szkoli tamtejsze siły zbrojne. Ale Grupa Wagnera jest tylko cieniem siebie sprzed roku, gdy liczyła kilkadziesiąt tysięcy ludzi, zdobywała Sołedar i Bachmut, a choćby potrafiła rzucić wyzwanie Putinowi. I prawdopodobnie niedługo zostanie ostatecznie wchłonięta przez ministerstwo obrony, zdeterminowane, by nigdy już nie dopuścić do sytuacji, jaka miała miejsce w czerwcu 2023 roku. Jak to ujął były wagnerowiec prowadzący popularny kanał na Telegramie: „teraz Orkiestra [Grupa Wagnera] jest przede wszystkim rosyjskim bractwem wojskowym, zjednoczonym wspólnym dążeniem do obrony ojczyzny. choćby jeżeli służysz w innej jednostce, ale z dumą nosisz emblemat Orkiestry, już jesteś jednym z nich”.
Przez Grupę Wagnera przewinęło się kilkadziesiąt tysięcy ludzi, połączonych mitem elitarności, swoistym kodeksem, pamięcią o zwycięstwach, choćby jeżeli wyolbrzymionych, oraz kultem swoich poległych – czy wręcz zamordowanych – dowódców. A jednocześnie mających poczucie bycia zdradzonymi, porzuconymi i oszukanymi, i to wielokrotnie: po raz pierwszy, gdy odmówiono im udziału w, jak wówczas sądzono, trzydniowej, zwycięskiej wojnie w lutym 2022 roku. Po raz drugi podczas bachmuckiej „maszynki do mięsa”, gdy ministerstwo obrony sabotowało ich wysiłki dążące do zdobycia miasta. I w końcu, gdy po Marszu Sprawiedliwości obiecano im nietykalność i zachowanie struktur organizacji. To kilkudziesięciotysięczne „bractwo” nie zniknie i w przyszłości może przysporzyć wielu kłopotów, zarówno Ukrainie czy Zachodowi, jak i samej Rosji.
