The Pontificate of Crisis. What will happen to the Church after “Fiducia supplicans”?

Gdy 31 grudnia 2022 roku świat dowiedział się o śmierci byłego papieża Benedykta XVI wielu pytało: co teraz z Kościołem? Tak, jest urzędujący papież, Franciszek; ale czy po odejściu Józefa Ratzingera nie zabraknie kogoś, kto potrafiłby jasno wskazać istotę wiary chrześcijańskiej i przestrzec przed największymi zagrożeniami dla katolicyzmu?

Fragment książki „Pontyfikat kryzysu. Dlaczego ustąpił Benedykt XVI?” Pawła Chmielewskiego (wyd. Esprit).

Benedykt ustąpił 11 lutego 2013 roku; choć zapowiadał, iż nie będzie angażować się bezpośrednio w sprawy kościelne, nierzadko zabierał głos, mówiąc o burzliwych wodach, na jakie wpłynęła nawa Kościoła – a choćby o duchowej mocy Antychrysta, która przenika wspólnotę wierzących. Dla milionów katolików ważne były jednak nie tyle jego słowa, ile samo samo trwanie Benedykta, cichego „mnicha” z Mater Ecclesiae w Ogrodach Watykańskich. Rozmodlony, ubrany w papieską biel, żywym wskazaniem na pontyfikaty swój i św. Jana Pawła II przypominał, iż choćby w epoce chaosu są w Kościele rzeczy niezmienne. Niektórzy doszukiwali się w postaci „papieża-emeryta” biblijnego katechona, tego, który powstrzymuje przyjście syna zatracenia (por. 2 Tes 2, 3-12); inni sądzili, iż Benedykt pozostaje papieżem i w mistyczny sposób podtrzymuje istnienie prawdziwego Kościoła Chrystusa.

Głosy rozpaczy? Pewnie tak; zrozumiałe jednak w bezprecedensowej sytuacji rozpoczętej 13 marca 2013 roku, kiedy tron Piotrowy objął Jorge Mario Bergoglio. Papież Franciszek – i jest to obiektywny fakt – rozpoczął gwałtowną przebudowę Kościoła, projekt wywołujący poklask środowisk liberalnych, nierzadko choćby takich, które dotąd kojarzyliśmy ze zdecydowaną krytyką już nie tylko instytucji Kościoła, ale choćby chrześcijaństwa jako takiego.

Przecież już dzień po wyborze papieża z Argentyny wielki mistrz Wielkiego Wschodu Włoch Gustavo Raffi mówił o nadziejach na dokonanie w Kościele takiego przełomu, który mogliby zaakceptować oświeceni wolnomularze: „Braterstwo i pragnienie dialogu to jego pierwsze konkretne słowa: może w Kościele nic już nie będzie takie, jak wcześniej. […] Jezuita, który jest bliski kresu historii, ma wielką szansę pokazać światu oblicze Kościoła, który musi odzyskać głoszenie nowej ludzkości, a nie ciężar instytucji, która skupia się na obronie swoich przywilejów. […] Prosty krzyż, który założył na swoją białą szatę pozwala mieć nadzieję, iż Kościół ludu odzyska zdolność do dialogu ze wszystkimi ludźmi dobrej woli oraz z masonerią, która, jak pokazuje doświadczenie Ameryki Łacińskiej, pracuje na rzecz dobra i postępu ludzkości. […] To jest «biały dym» którego oczekujemy od Kościoła naszych czasów”.

Te nadzieje nie pozostały bez odpowiedzi. W 2016 roku kard. Gianfranco Ravasi z Papieskiej Rady ds. Kultury w głośnym artykule zaprosił „drogich braci masonów” do współpracy2, co z aprobatą przyjął sukcesor Raffiego, wielki mistrz Stefano Bisi. W 2022 roku Bisi otwierał nową część siedziby masonerii w Terni na północ od Rzymu; wstęgę pomagał przecinać biskup miejsca Francesco Antonio Soddu. W obszernym przemówieniu Bisi opiewał „Breccia di Porta Pia” – przełamanie muru Aureliana przez rewolucyjne wojska atakujące w 1870 roku Rzym. „Dzisiaj, tak samo jak w przeszłości, nasz cel jest ten sam: upamiętniać wszystkie bitwy o wolność, począwszy od tej, która wraz z przełamaniem Porta Pia rozpoczęła koniec dominacji Kościoła, umożliwiając narodziny wolnych i świeckich Włoch” – mówił wielki mistrz.

Po II Soborze Watykańskim przywódcy Kościoła uznali, iż część nauki katolickiej należy zmodyfikować właśnie pod kątem wartości „wolnych i świeckich”; dziś, wraz z trwającym procesem synodalnym, wyciąga się z tego niezwykle daleko idące konsekwencje. Głęboko zmienia się podejście wielu hierarchów do zagadnień moralnych, takich jak rozwód, antykoncepcja czy homoseksualizm. Papieska Akademia Życia pod kierunkiem abp. Vincenzo Paglii wychwala włoski „kompromis aborcyjny”5 i rozważa odwołanie nauki św. Pawła VI o sztucznej kontroli urodzeń6. W październiku 2019 roku pozwolono w Watykanie na oddawanie czci amazońskiej bogini Pachamamie, co miało symbolizować dialog z rdzennymi kulturami. 1 marca 2023 roku otwarto w Abu Zabi budowany od czterech lat Dom Rodziny Abrahamowej. Składają się na niego kościół katolicki pw. św. Franciszka, meczet Imama Al-Tayeba oraz synagoga Majmonidesa; to symbol dialogu międzyreligijnego oraz poszukiwania „prawdy” różnymi drogami i tradycjami. Budowę przeprowadził Wysoki Komitet Ludzkiego Braterstwa, organizacja zainicjowana przez papieża Franciszka i Wielkiego Imama Al-Tayeba słynną deklaracją z lutego 2019 roku, w której padły słowa o tym, jakoby Bóg życzył sobie różnorodności religijnej7.

Gdy Stefano Bisi odpowiadał na list do „drogich braci masonów” kard. Ravasiego, przypomniał, iż sam kardynał napisał kiedyś następujące słowa: „Prawda jest tylko jedna, ale tak jak diament ma wiele twarzy; z naszej perspektywy możemy zobaczyć tylko jedną z nich”. Nie ma chyba lepszej architektonicznej ilustracji dla tego zdania niż Dom Rodziny Abrahamowej.

Jeżeli Kościół ma skupiać się przede wszystkim na tym, co łączy ludzkość – może mówić tylko o enigmatycznym Bogu, który wymyka się poznaniu jakiejkolwiek religii. Może też nie mówić o Nim wcale, angażując swoje siły przede wszystkim w walkę o pokój, dobrobyt i ekologię. Dlatego z wielkim zdziwieniem komentował encyklikę papieża Franciszka Fratelli tutti o ludzkim braterskie włoski filozof i ateista, Salvatore Natoli:

„Dzisiaj nikt już nie zastanawia się nad problemem istnienia Boga, choćby chrześcijanie. Chrześcijaństwo można w coraz większym stopniu scharakteryzować przez wymiar caritas, a co raz mniej przez transcendencję. Fratelli tutti, tak to widzę, wykazuje to na każdym kroku. To wielki dylemat wewnątrz chrześcijaństwa […]. Nie zaprzecza się transcendencji, ale w coraz większej mierze się ją ignoruje. Nie ma potrzeby wyraźnego zaprzeczania, o ile kwestia staje się nieistotna”.

Kilka lat po publikacji Fratelli tutti organizator Światowych Dni Młodzieży w Lizbonie, bp Américo Aguiar, zapowiedział, iż na tym wydarzeniu Kościół nie chce nikogo nawracać; zamierza raczej utwierdzać muzułmanów, żydów, buddystów i ateistów w ich tożsamościach, tak, aby wszyscy razem mogli budować lepszy świat9.

Kryzys zatacza coraz szersze kręgi; wydaje się, iż – zgodnie z zapowiedzią jednego z najważniejszych niemieckich biskupów – niedługo narodzi się Kościół, w którym „nic już nie będzie takie samo”10. Jeszcze w 2020 roku katolicy na całym świecie mogli uczestniczyć w tradycyjnej Mszy świętej, która – jak pisał Benedykt XVI – jest dla Kościoła święta. Rok później Franciszek ogłosił szereg zakazów, uznając, iż taka Msza nie ma w Kościele prawa bytu…

Chaos, zamieszanie, brak pewności, podważanie tego, co ustalone i zawsze niezmienne…

Budzi to wszystko głęboki niepokój wielu wiernych, niepokój, który Benedykt, dopóki żył, potrafił łagodzić. Po jego śmierci nieporządek tylko przybrał na sile. W lipcu 2023 papież Franciszek mianował nowym prefektem Dykasterii Nauki Wiary abp. Victora Manuela Fernándeza, w specjalnym liście nakazując mu krzewienie „różnorodnych prądów myśli w filozofii, teologii i praktyce duszpasterskiej”. W kilku wywiadach, jakich udzielił zaraz po nominacji abp Fernández, zapowiedział między innymi otwarcie dyskusji nad diakonatem kobiet, celibatem księży, błogosławieniem par jednopłciowych oraz rewizją encykliki Veritatis splendor św. Jana Pawła II. Na konkretne posunięcia biskupów nie trzeba było długo czekać…

„Ostatnie wydarzenia wskazują wprost na regularne zerwanie tamy. W związku z dramatycznym upadkiem chrześcijaństwa w Europie może to przerodzić się w powódź, która zniszczy to, co jeszcze się zachowało” – powiedział kilka miesięcy po śmierci Benedykta XVI jego biograf, Peter Seewald, w głośnym wywiadzie, w którym wskazywał na radykalne zerwanie między Franciszkiem a jego poprzednikiem. Czy to przesadne słowa, czy adekwatny opis rzeczywistości?

Na pytania stara się odpowiedzieć autor książki.