W latach 50. XX wieku fala antykomunistycznej paranoi, znana jako makkartyzm, zmusiła wielu wybitnych chińskich naukowców do opuszczenia Stanów Zjednoczonych. Dziś, jak ostrzegają eksperci, podobna atmosfera podejrzeń i represji powraca – a jej skutki mogą być równie dramatyczne.
Od “China Initiative” do “China Initiative 2.0”?
W 2018 roku administracja Donalda Trumpa uruchomiła program China Initiative, oficjalnie mający zwalczać szpiegostwo gospodarcze na rzecz Chin. W praktyce jednak tysiące naukowców pochodzenia chińskiego – często bez dowodów – stały się celem śledztw FBI. Wielu straciło pracę, majątki na walkę w sądach, a niektórzy choćby życie.
Jak informuje South China Morning Post, w 2020 i 2024 roku dwoje profesorów współpracujących z Chinami w ramach programu Tysiąc Talentów popełniło samobójstwo. Choć China Initiative oficjalnie zakończono w 2022 roku po fali krytyki, niedawna sprawa Wang Xiaofenga – informatyka zwolnionego z Indiana University po nalocie FBI – sugeruje, iż polityka ta wraca pod nową nazwą.
Naukowcy wybierają Chiny
Efekt tych działań jest odwrotny do zamierzonego: zamiast chronić amerykańskie know-how, polityka podejrzeń przyspiesza odpływ talentów do Chin. Jak podaje Nature, coraz więcej naukowców chińskiego pochodzenia rezygnuje z grantów w USA, obawiając się inwigilacji. Tymczasem Pekin aktywnie zachęca ich do powrotu, oferując lepsze warunki i… spokój.
– W latach 50. makkartyzm odebrał USA m.in. noblistę Chen Ning Yanga, który wrócił do Chin – przypomina prof. Li Cheng z Brookings Institution. – Dziś historia się powtarza, tylko skalą obejmuje tysiące osób.
– Dlaczego mieliby ryzykować życie w kraju, gdzie mogą być traktowani jak szpiedzy tylko z powodu pochodzenia? – pyta prof. Gang Chen z MIT, sam kiedyś oskarżony w ramach China Initiative.
Według danych National Science Foundation liczba chińskich naukowców w USA spada, podczas gdy Pekin intensywnie przyciąga specjalistów programami takimi jak Tysiąc Talentów.
Lekcja historii: “Najpierw przyszli po innych…”
– Nasza rodzina będzie walczyć nie tylko dla siebie, ale dla całej społeczności naukowej – mówi Nianli Ma, żona Wang Xiaofenga, również zwolniona z pracy. Podobnie jak inni chińscy badacze, małżeństwo szykuje pozew sądowy. Ich determinacja przypomina działania studentów międzynarodowych, którzy po serii wygranych procesów zmusili administrację Trumpa do przywrócenia im statusu prawnego.
– Milczenie ma swoją cenę – podkreśla Gang Chen, profesor MIT i ofiara China Initiative, cytując słowa niemieckiego pastora Martina Niemöllera o bierności wobec nazistowskich prześladowań. Pastor Niemöller, ostrzegał przed biernością: “Najpierw przyszli po socjalistów, a ja milczałem… W końcu przyszli po mnie – i nie było już nikogo, kto mógłby zaprotestować”.
Podobnie jak w latach 50., gdy makkartyzm pozbawił USA m.in. noblisty Tsung-Dao Lee, dziś Ameryka ryzykuje utratę kolejnego pokolenia naukowców. Czy tym razem społeczeństwo się obudzi, zanim będzie za późno?
Makkartyzm
Kampania McCarthy’ego, znana również jako “makkartyzm”, była okresem w historii Stanów Zjednoczonych (lata 50. XX wieku), charakteryzującym się intensywnymi prześladowaniami osób podejrzewanych o sympatie komunistyczne. Senator Joseph McCarthy prowadził kampanię przeciwko rzekomym infiltracjom komunistów w rządzie, mediach i środowisku akademickim, co doprowadziło do wielu niesłusznych oskarżeń i represji.
W kontekście chińskich naukowców, makkartyzm dotknął m.in.:
-
Qian Xuesen (Tsien Hsue-shen) – wybitny naukowiec, ekspert w dziedzinie aerodynamiki i technologii rakietowych, który pracował w USA (m.in. w Caltech i przy projekcie JPL). Został oskarżony o związki z komunizmem, pozbawiony dostępu do tajnych projektów, objęty aresztem domowym od 1950 roku. W 1955 roku wyjechał Chin, gdzie odegrał kluczową rolę w rozwoju chińskiego programu kosmicznego i rakietowego.
-
Chen Ning Yang (Yang Zhenning) – fizyk, laureat Nagrody Nobla (1957), który choć nie został bezpośrednio represjonowany, doświadczył podejrzliwości wobec naukowców pochodzenia chińskiego, co wpłynęło na uniemożliwienie mu pracy naukowej.
Makkartyzm wpłynął na wielu innych naukowców i intelektualistów pochodzenia azjatyckiego, tworząc atmosferę strachu i dyskryminacji. W przypadku Chin, polityka ta przyczyniła się do utraty przez USA cennych specjalistów, którzy później wsparli rozwój naukowy i technologiczny Chińskiej Republiki Ludowej.
Dziś sytuacja ta powtarza się, przy czym skala powrotu jest większa. Chiny dziś są znacznie atrakcyjniejsze dla naukowców, niż w latach 50. XX wieku.
Źródła:
• Ling Xin, South China Morning Post (3.05.2025)
• Asian-American Scholar Forum
• National Science Foundation
Leszek B. Ślazyk
e-mail: [email protected]
© www.chiny24.com
