Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze – aparat wydawniczo-poligraficzny Polskiego Państwa Podziemnego działający w latach 1940–1945 w Warszawie i innych miastach Generalnego Gubernatorstwa jako wydział Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej. Pierwsza tajna drukarnia została uruchomiona w Warszawie jesienią 1940 r. Na początku 1944 r. liczące już dwanaście zakładów TWZW stały się największym koncernem poligraficznym podziemnej Europy. W szczytowym okresie rozwoju – na przełomie 1943 i 1944 r. – TWZW drukowały miesięcznie przeciętnie 248 500 egzemplarzy czasopism, 6500 broszur i 120 000 egzemplarzy ulotek, zużywając w tym celu około 5 ton nabywanego na czarnym rynku papieru. Ich personel liczył 50 etatowych pracowników. Ogółem w ciągu całej swej działalności drukarnie TWZW wyprodukowały przynajmniej kilkanaście milionów egzemplarzy konspiracyjnych pism, ponad milion broszur, instrukcji i innych druków zwartych, około miliona ulotek i około miliona druków Akcji N; rozchodziły się one po całym kraju (a w przypadku druków „N” również poza jego granicami). W ciągu całego okresu działalności (1940–1945) produkcja TWZW przekroczyła kilka milionów egzemplarzy różnych druków.
Podczas powstania warszawskiego TWZW przekształcono w Wojskowe Zakłady Wydawnicze zarządzające całą poligrafia powstańczą
Twórcą i zarządzającym strukturą Tajnych Wojskowych Zakładów Wydawniczych był przez cały okres okupacji niemieckiej w Polsce Jerzy Rutkowski ps. „Michał” i „Kmita”. TWZW były m.in. wydawcą pierwszego wydania książki Aleksandra Kamińskiego pt. :”Kamienie na szaniec” i pierwszego wydania krajowego książki Arkadego Fiedlera „Dywizjon 303”.
Sekretarzem Tajnych Wojskowych Zakładów Wydawniczych była młodsza siostra Jerzego Rutkowskiego – Maria Mierzejewska, ps. „Janka” (babcia mojego męża). Na czele Zakładu nr 3 stał Jerzy Mierzejewski ps. „Jacek” (dziadek mojego męża). Zakładem nr 4 zarządzał starszy brat Jerzego – Czesław Mierzejewski, ps. „Marek”.
JERZY RUTKOWSKI, postać, której życiorys starczyłby na scenariusz kilku filmów, urodził się 23 kwietnia 1914 w Kijowie, zmarł 18 grudnia 1989 w Warszawie. Polski prawnik, działacz polityczny obozu narodowego, współpracownik Ruchu Narodowo-Radykalnego „Falanga”, menedżer, inicjator i zarządzający Tajnymi Wojskowymi Zakładami Wydawniczymi Polskiego Państwa Podziemnego, oficer Armii Krajowej w stopniu podporucznika.
Uczęszczał do gimnazjów w Łucku i Chełmie, gdzie uzyskał maturę (1932). Następnie rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. W czasie studiów związał się z Sekcją Akademicką Obozu Wielkiej Polski (OWP). Nawiązał wówczas współpracę z działaczem akademickim OWP – Bolesławem Piaseckim. Był jednym z jedenastu sygnatariuszy deklaracji Obozu Narodowo-Radykalnego, ogłoszonej 14 kwietnia 1934 w piśmie „Sztafeta”. W czerwcu 1934 po zamachu na Bronisława Pierackiego, ministra spraw wewnętrznych RP, Jerzy Rutkowski wraz z innymi działaczami ONR (organizacji pierwotnie podejrzewanej przez policję o dokonanie zamachu) został aresztowany i osadzony w areszcie śledczym przy ulicy Daniłowiczowskiej w Warszawie.
Po uwolnieniu w 1935 odsunął się od działalności politycznej i po wygraniu rozpisanego przez zakon franciszkanów z Niepokalanowa konkursu na organizację pisma Mały Dziennik objął w nim funkcję redaktora technicznego. Redaktorem naczelnym Małego Dziennika i innych franciszkańskich wydawnictw był ojciec Marian Wójcik, a jednym z pracowników Maksymilian Kolbe, z którym Jerzy Rutkowski jako redaktor techniczny wydawnictw franciszkanów ściśle współpracował.
W 1937 podjął ponownie współpracę z Bolesławem Piaseckim i grupą Ruchu Narodowo-Radykalnego (ONR-Falanga). Należał do kierownictwa RNR, a w jego mieszkaniu odbywały się spotkania organizacyjne. W tym czasie, po śmierci marszałka Piłsudskiego, część obozu sanacyjnego na czele z Edwardem Rydzem-Śmigłym wobec trwającej walki w obozie piłsudczyków postanowiła poszerzyć bazę rządzenia poprzez odwołanie się do nastrojów nacjonalistycznych i środowisk młodzieżowych obozu narodowego. Promotorem tej koncepcji był płk Adam Koc, szef powołanego wówczas Obozu Zjednoczenia Narodowego (OZN). Organizacją młodzieżową OZN stał się utworzony w czerwcu 1937 Związek Młodej Polski, w którym eksponowane stanowiska objęli członkowie Falangi. Jednym z nich był oddelegowany przez Bolesława Piaseckiego Jerzy Rutkowski – zastępca przewodniczącego Związku Młodej Polski (przewodniczącym był Adam Koc), a od 28 października 1937 kierownik ZMP. W ZMP Rutkowski pełnił również funkcję redaktora naczelnego pisma Młoda Polska. ZMP pod jego kierownictwem zrzeszał ponad 40 tysięcy członków. Wobec ostrej opozycji w obozie piłsudczyków wobec linii politycznej Adama Koca został on odsunięty zarówno od kierownictwa OZN, jak i ZMP, co w konsekwencji oznaczało w kwietniu 1938 również wystąpienie Rutkowskiego z ZMP. Rutkowski powrócił do pracy w Małym Dzienniku i po epizodycznym udziale w pracach ONR-Falanga w 1938 ponownie zadeklarował zaprzestanie działalności politycznej.
W czasie kampanii wrześniowej walczył w szeregach 45 pułku piechoty na Lubelszczyźnie. Kontuzjowany trafił do niemieckiej niewoli. Zbiegł z obozu rozdzielczego w Przeworsku i przedostał się do Warszawy, gdzie po wyleczeniu rozpoczął działalność konspiracyjną. Na przełomie lutego i marca 1940 za pośrednictwem majora Tadeusza Kruk-Strzeleckiego – pierwszego szefa BIP ZWZ – przedłożył płk. Stefanowi Grot-Roweckiemu, ówcześnie komendantowi ZWZ na terenach okupowanych przez Niemcy, projekt oparcia działalności wydawniczej na sukcesywnie rozbudowywanym, całkowicie zakonspirowanym i dobrze wyposażonym aparacie poligraficznym. W konsekwencji w marcu 1940 objął funkcję szefa Tajnych Wojskowych Zakładów Wydawniczych (TWZW). Zakłady te zostały największym konspiracyjnym koncernem poligraficznym okupowanej Europy prowadzonym na zasadzie przedsiębiorstwa. Komenda Główna ZWZ (później AK) zrezygnowała odtąd ze zlecania druku pism konspiracyjnych małym, legalnie działającym drukarniom.
19 kwietnia 1944 aresztowany, przewieziony do Gestapo, więziony na Pawiaku i w Alei Szucha. Początkowo torturowany, później dzięki wykorzystaniu chęci Gestapo do rozmów z podziemiem Jerzy Rutkowski doprowadził na początku czerwca 1944 do pozorowanej ucieczki, która stała się ucieczką faktyczną.
Po uwolnieniu powrócił do pracy podziemnej. Po wybuchu powstania warszawskiego objął kierownictwo nad całą poligrafią powstania jako szef Wojskowych Zakładów Wydawniczych. 5 sierpnia 1944 otrzymał od Delegatury Rządu na Kraj nominację na komisarza dla spraw drukarskich na m.st. Warszawę. Kierował kilkunastoma powstańczymi drukarniami. W kompetencjach Jerzego Rutkowskiego leżał również przydział drukarń poszczególnym organizacjom politycznym, podjął on decyzję o udostępnieniu akowskich drukarń PPR na prośbę jej delegatów. Podlegał mu także dobrze uzbrojony oddział osłonowy drukarń, który w czasie powstania zdobył kilka warszawskich zakładów poligraficznych, a także przyczynił się walnie do zdobycia Poczty Głównej, za co Rutkowski otrzymał Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari.
Po upadku powstania warszawskiego przebywał kolejno w stalagach i oflagach: Lamsdorf, Gross-Born i Sandbostel. Po krótkim pobycie w Paryżu i Brukseli, w sierpniu 1945 powrócił do kraju. We wrześniu 1945 objął funkcję pełnomocnika Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża do spraw odbioru dostaw zagranicznych i zorganizował ekspozyturę ZG PCK na porty Gdynia i Gdańsk z siedzibą w porcie gdyńskim, którą kierował osobiście. Funkcję tę zajmował do 1947, po czym objął funkcję kierownika Wydziału Finansowego ZG PCK.
W 1953 przyjął propozycję Bolesława Piaseckiego i został dyrektorem naczelnym Centrali Przemysłowo-Handlowej „INCO”. Po polskim październiku był w latach 1958–1961 twórcą przeforsowanych przez Stowarzyszenie PAX wobec władz komunistycznych przepisów, które umożliwiały działalność niepaństwowych przedsiębiorstw wielobranżowych i organizacji społecznych. W konsekwencji podjęło działalność gospodarczą przeszło dwadzieścia niepaństwowych zakładów produkcyjnych – baza gospodarcza stowarzyszenia PAX przez cały okres PRL. Została ona przeorganizowana w początku lat 60. XX w. w tzw. Zjednoczone Zespoły Gospodarcze INCO, a Jerzy Rutkowski pełnił w nich funkcję zarządcy i naczelnego dyrektora Zarządu Przemysłu i Handlu. Wszedł w skład władz naczelnych stowarzyszenia PAX. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych, po wojnie Krzyżem Kawalerskim i Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Anna Mierzejewska
za profilem FB Anny Mierzejewskiej
