Agencja Informacyjna: Izba Cywilna Sądu Najwyższego wydała uchwałę, która zasadniczo zmienia dotychczasowy proces zmiany oznaczenia płci w aktach stanu cywilnego. Dotychczas zmiana płci w dokumentach odbywała się poprzez proces sądowy, gdzie trzeba było wykazać podstawy do takiej decyzji. Teraz sytuacja się zmieniła.
Spis treści
Zmiana płci bez postępowania procesowego
Obecnie zamiast tradycyjnego postępowania procesowego, zmiana płci ma następować w trybie nieprocesowym. To w konsekwencji oznacza duże ułatwienie procesu oraz brak potrzeby obecności strony pozwanej. Z tych samych powodów zmiany będą krytykowane jak i chwalone.
Z perspektywy prawa w zmianach jest sporo racji. Takie procesy zwykle były procesami dość sztucznymi, przeprowadzanymi w jakimś sensie tylko dla formalności. W praktyce sporu w tego rodzaju sporze sądowym zwykle mogło nie być.
Brak strony pozwanej
Jednak prawdziwą dużą zmianą jest to, iż w konsekwencji nie mamy już strony pozwanej, którą byli zwykle rodzice lub małżonek.
Jak wykazała analiza Sądu Najwyższego małżonek jest osobą zainteresowaną, gdyż zmiana płci prowadziłaby do małżeństwa jednopłciowego. Jednocześnie Sąd Najwyższy uznał, iż wynik postępowania o zmianę płci metrykalnej dziecka w istocie nie dotyczy praw rodziców i nie należą oni do kręgu osób zainteresowanych w sprawie.
Sąd Najwyższy, komunikat w sprawie uchwały
“Rozstrzygając przedstawione przez Prokuratora Generalnego zagadnienie prawne, Sąd Najwyższy miał na uwadze ewidentną rozbieżność w orzecznictwie sądów co do kręgu podmiotów, które powinny brać udział w postępowaniu zainicjowanym w celu uzyskania zmiany wpisu w akcie urodzenia w zakresie płci oraz to, iż w systemie polskiego prawa nie ma przepisów wprost normujących sytuację osoby, której płeć metrykalna, odnotowana w akcie urodzenia, jest inna niż płeć odczuwana.
W wypracowanym dotychczas w orzecznictwie i realizowanym przez sądy modelu postępowanie w sprawie o zmianę oznaczenia płci toczyło się na podstawie art. 189 k.p.c., a po stronie pozwanej najczęściej występowali rodzice osoby wnoszącej o wpisanie w jej akcie urodzenia płci przeciwnej do wskazanej w pozwie o ustalenie. W niektórych postępowaniach pozwanymi byli nadto małżonek i dzieci powoda. Każdorazowo uzyskany prawomocny wyrok stanowił podstawę wpisania wzmianki dodatkowej w akcie urodzenia powoda, w zakresie oznaczenia jego płci. Procesowy tryb postępowania w tego typu sprawach od początku budził jednak poważne wątpliwości co do strony pozwanej takiego procesu, realizacji zasady kontradyktoryjności oraz charakteru powództwa i wyroku ustalającego płeć, wydawanego na podstawie art. 189 k.p.c.
Sąd Najwyższy po dokonaniu wszechstronnej analizy zagadnienia kręgu podmiotów, które winny brać udział w postępowaniu o zmianę oznaczenia płci w akcie urodzenia osoby transseksualnej i adekwatnego trybu postępowania sądowego, w którym takie żądanie powinno być rozpoznane – stanął na stanowisku, iż tego typu sprawy powinny toczyć się nie – jak w tej chwili – w trybie procesowym, ale w trybie postępowania nieprocesowego przy zastosowaniu w drodze analogii art. 36 Prawa o aktach stanu cywilnego.
Sąd Najwyższy miał na uwadze to, iż w obecnym stanie prawnym płeć człowieka jest elementem stanu cywilnego (art. 2 ust. 1 w zw. z art. 49 ust. 2 pkt 1 p.a.s.c.), a wszystkie postępowania unormowane w ustawie z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego, które mają na celu doprowadzenie do prawidłowej treści aktu stanu cywilnego (o sprostowanie, o uzupełnienie, o unieważnienie i o ustalenie treści), na etapie sądowym toczą się w trybie nieprocesowym.
Konstrukcja i mechanizmy trybu nieprocesowego w większym stopniu uwzględniają okoliczności ze sfery interesu publicznego, a także minimalizują wątpliwości odnoszące się do zagadnienia legitymacji procesowej.
Wybór postępowania nieprocesowego pozwala na wykorzystanie jego niezwykle elastycznej konstrukcji. Przede wszystkim bowiem usuwa konieczność zapewnienia dwustronności postępowania – postępowanie nieprocesowe może toczyć się przy udziale tylko jednego uczestnika, o ile praw tylko jednego podmiotu dotyczy wynik postępowania. Nie ma zatem potrzeby tworzenia „sztucznego” pozwanego, jak ma to miejsce w procesach o zmianę oznaczenia płci toczących się na podstawie art. 189 k.p.c. Z istoty rzeczy proces oparty jest na idei sporu prawnego, tymczasem proces o zmianę płci nie jest wynikiem sporu dwóch podmiotów o przeciwstawnych interesach, w którym istnieje potrzeba rozstrzygnięcia sporu przez niezależny podmiot w postaci sądu. Podczas, gdy wyrok zapadający w trybie art. 189 k.p.c. jest skuteczny tylko między stronami, a zatem pomiędzy powodem a jego najbliższymi, postanowienie co do istoty sprawy wydawane w trybie nieprocesowym na gruncie przepisów prawa o aktach stanu cywilnego ma – co do zasady – skuteczność erga omnes.
Osobisty charakter spraw o zmianę oznaczenia płci w akcie urodzenia oznacza, iż z grona podmiotów legitymowanych do wystąpienia z takim żądaniem należy wykluczyć prokuratora i kierownika urzędu stanu cywilnego, wymienionych w art. 36 p.a.s.c.
Wynik postępowania o zmianę oznaczenia płci w akcie urodzenia dotyczy praw osobistych wnioskodawcy. Taki charakter sprawy przemawia za możliwie wąskim rozumieniem interesu prawnego w tego rodzaju sprawach. jeżeli jednak wnioskodawca pozostaje w związku małżeńskim, jego małżonek należy do osób zainteresowanych wynikiem postępowania (art. 510 § 1 k.p.c.). Istniejące małżeństwo osoby transseksualnej – w przypadku uwzględnienia wniosku – stałoby się bowiem w takiej sytuacji małżeństwem jednopłciowym, co pozostawałoby w sprzeczności z art. 18 Konstytucji RP, chroniącym tożsamość małżeństwa jako związku mężczyzny i kobiety.
Zdaniem Sądu Najwyższego nie ma natomiast przekonujących argumentów uzasadniających stanowisko, iż wynik postępowania o zmianę oznaczenia płci metrykalnej osoby transseksualnej dotyczy praw jej rodziców i w związku z tym nie można przyjąć, iż należą oni do kręgu osób zainteresowanych w sprawie o zmianę oznaczenia płci w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c. Podobnie należy ocenić kwestię uczestnictwa w sprawach o zmianę płci dzieci wnioskodawcy. Stosunek rodzicielstwa nie jest zależny od oznaczenia płci rodzica, którego zmiana nie powoduje wygaśnięcia stosunków między rodzicem a dzieckiem, nie ulegają zmianie prawa i obowiązki tych osób względem siebie.”
Dziękujemy za przeczytanie artykuł do końca. Zapraszamy do lektury innych publikacji o problematyce gospodarczej, które znajdują się na stronie www.agencja-informacyjna.com.
Agencja Informacyjna, AI Life / AXY / Źródło Sąd Najwyższy / 24.03.2025
