Ritual year in advanced Silesia

Dzięki determinacji doktora Marcina Wądołowskiego (Lokalne Dziedzictwo LH) wznowiona została po prawie 20-stu latach niezwykle ważna dla naszego regionu praca Antoniego Halora pt. „Rok obrzędowy na Górnym Śląsku”.

Byłem na spotkaniu promocyjnym w Siemianowickim Centrum Kultury „Zameczek” w Siemianowicach Śląskich. Obecna na spotkaniu była rodzina śp. Antoniego Halora, bez których pracy książka nie byłaby wznowiona. Redakcją zajmowała się żona, znakomita dziennikarka Bogumiła Hrapkowicz-Halor, korektą syn Antoni, zaś projektem okładki wnuczka Anita. Wnuczka odziedziczyła po dziadku talent plastyczny.

Sam Antoni Halor (1937-2011) był postacią niezwykłą i bardzo istotną dla Śląska, jak również Polski. Reżyser filmowy i telewizyjny, artysta plastyk (rysownik, grafik, ilustrator książek, jeden z prekursorów mail art.), literaturoznawca, publicysta, promotor dziejów i kultury Górnego Śląska. Był założycielem słynnego Dyskusyjnego Klubu Filmowego „Kino-Oko” w Katowicach i współzałożycielem katowickiej grupy „Onejron”. Zajmował się między innymi przybliżaniem swoim czytelnikom i widzom ważnych postaci dla historycznego kodu DNA na Górnym Śląsku – Wojciecha Korfantego, Gustawa Morcinka czy Wilhelma Szewczyka. Wśród filmów, których był reżyserem należy wspomnieć „Człowieka z laską”, który jest filmem o powstańcu śląskim, generale i wojewodzie Jerzym Ziętku „Jorgu”.

Wracając do książki. Pierwowzór publikacji wyszedł prawie 20 lat temu pod tytułem „Rok obrzędowy na dawnej ziemi bytomskiej. Siemianowice i okolice”. Został wydany w niewielkim nakładzie przez Urząd Miasta w Siemianowicach Śląskich. Dzisiaj jest praktycznie niedostępny na rynku. Obecne wydanie jest rozszerzone, bardziej uporządkowane i znakomicie wydane edytorsko. Wyszło ono w ramach projektu „Wieś nieoczywista – dziedzictwo kulturowe tradycyjnych wsi” i został dofinansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Książka jest pewnego rodzaju kulturowym przewodnikiem, za pomocą którego możemy poznawać fascynujący świat starego Śląska. W sporej mierze świat już przeszły. Część z opisywanej obrzędowości przetrwała w formie cząstkowej, część jest kultywowana w karykaturalnej wersji, reszta już wymarła. Rok podzielono tutaj na 10 części: Obrzędy początku roku kalendarzowego, patroni początku roku kalendarzowego, obrzędy mięsopustu, czyli karnawału, obrzędy przedwiośnia i wiosny, obrzędy wielkiego tygodnia, obrzędy wielkanocne, obrzędy okresu zielonego, obrzędy schyłku roku, obrzędy okresu godów, obrzędy końca roku kalendarzowego. Rytm wyznaczają tutaj głównie święta kościelne, chociaż wiele z nich ma wcześniejszy pogański rodowód. Wszystko domykają aneksy dotyczące świąt Bożego Narodzenia. Znajdujemy między innymi opis „Uroczystości trzech królów, czyli epifanii, to jest objawienia się Pańskiego” autorstwa krzewiciela polskości ks. Antoniego Stabika z 1846 roku.

Szczególną wartością tej pracy jest to, iż autor korzystał nie tylko z trudnodostępnych opracowań historycznych, ale również przekazów ustnych. To wyróżniało Antoniego Halora od innych publicystów zajmujących się etnografią Górnego Śląska. Potrafił pytać, wysłuchać i przelać na papier to, co usłyszał w rozmowach z sędziwymi mieszkańcami regionu. Miał umiejętność zapisywania godki górnośląskiej tak, iż była zrozumiała do mieszkańców pozostałych regionów Polski. To jego wielka zasługa.

Podczas spotkania promocyjnego po wstępie doktora Marcina Wądołowskiego, o Antonim Halorze opowiedziała jego b. żona Bogumiła Hrapkowicz-Halor i syn Antoni. Zwrócili oni uwagę na teksty, które do dzisiaj nie zostały jeszcze wydane, a są ważne dla regionu śląskiego. Dopełnieniem spotkania była projekcja genialnego filmu z 1989 roku w reżyserii Antoniego Halora pt. „Ulica, o której trochę wiem”. Film jest poświęcony przemijającemu życiu codziennemu mieszkańców na przykopalnianym osiedlu robotniczym „Richter” w Siemianowicach Śląskich. Film konfrontuje wspomnienia z przełomu lat 40/50 z obrazem miejsca w latach 80-tych.

Łukasz Jastrzębski

Myśl Polska, nr 1-2 (1-7.01.2024)