Polish past in a nutshell

HISTORIA POLSKI W PIGUŁCE

Polska ma za sobą niesamowitą historię – były w niej chwile wielkich zwycięstw i chwały, ale także czasy trudne i tragiczne. Historia Polski nie jest łatwa ani prosta, ale każdy Polak powinien znać chociaż jej podstawy, by mieć świadomość, jak zawiłe bywały losy jej mieszkańców.
Historia Polski w pigułce.

ŚREDNIOWIECZE – NARODZINY PAŃSTWA POLSKIEGO

Historia polskiej państwowości rozpoczyna się wraz z przyjęciem chrztu przez Mieszka I w 966 roku. Przyjęcie chrześcijaństwa umocniło Polskę wewnętrznie i wzmocniło jej znaczenie na arenie międzynarodowej.

Dzieło Mieszka kontynuował jego syn Bolesław Chrobry, który w 1000 roku spotkał się w Gnieźnie z cesarzem Ottonem III. W 1025 roku Chrobry został koronowany na pierwszego króla Polski. Z powodu najazdów na Gniezno czeskiego księcia Brzetysława, Kazimierz Odnowiciel w 1038 roku przeniósł dwór królewski do Krakowa. W 1109 roku za sprawą licznych zwycięstw nad oddziałami niemieckimi do Polski zostają przyłączone Śląsk i Pomorze. W 1226 roku Konrad Mazowiecki sprowadził na tereny polskie Zakon Krzyżacki. Krzyżacy mieli pomóc w podbiciu Prusów, niedługo jednak zaczęli zagrażać bezpieczeństwu Polski.

W 1333 roku królem zostaje Kazimierz Wielki, któremu zawdzięczamy między innymi Wawel czy założenie Akademii Krakowskiej (późniejszego Uniwersytetu Jagiellońskiego). Okres jego panowania zwany jest złotym okresem polskiego średniowiecza. Pod jego rządami rozbudowały się miasta, rozwinęło rolnictwo, górnictwo, handel i rzemiosło i rozpowszechniło murowane budownictwo ceglane. Stąd powiedzenie „Kazimierz Wielki zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”. Był on ostatnim władcą z dynastii piastów.

W 1385 roku Polska zawarła z Litwą unię w Krewie przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu, a dzięki małżeństwu Jadwigi Andegaweńskiej z Władysławem Jagiełłą na czele obu państw stanął król z dynastii Jagiellonów. W 1410 roku doszło do jednej z największych bitw w historii średniowiecza – Bitwy pod Grunwaldem – którą wojska polsko-litewskie stoczyły z Zakonem Krzyżackim. Krzyżacy zostali pokonani, ale ostateczny pokój między państwami został zawarty w Toruniu dopiero w 1466 roku (po wojnie trzynastoletniej toczonej przez Kazimierza IV). Na mocy traktatu pokojowego Polska zyskała Prusy i Gdańsk.

ZŁOTY WIEK

Wiek XVI nazywany jest złotym wiekiem. Do dziś zostało wiele dzieł architektury renesansowej. Najwybitniejszym człowiekiem tej epoki był Mikołaj Kopernik, który w swoim dziele „O obrotach sfer niebieskich” przedstawił teorię heliocentryczną głoszącą, iż Ziemia obraca się wokół Słońca. W tym czasie upowszechnił się druk książek, a szlachta mogła studiować w całej Europie. Zygmunt II August był ostatnim królem z rodu Jagiellonów. W 1567 roku doprowadził do zawarcia z Litwą unii lubelskiej. Powstałe w ten sposób państwo nazywano Rzeczpospolitą Obojga Narodów.

Rzeczpospolitą na tle innych państw europejskich wyróżniał w tym czasie ustrój demokratyczny ugruntowany w XVI w. Zapewniał on udział w sprawowaniu władzy całemu stanowi szlacheckiemu. Monarcha był wybierany na zjazdach elekcyjnych. Kolejnym ewenementem była wolność wyznania zadekretowana w państwie polskim. System demokracji szlacheckiej sprawnie funkcjonował około sto lat. W XVII wieku Polska była jednym z największych państw Europy.

Za czasów panowania Zygmunta III Wazy stolica Polski została przeniesiona do Warszawy . Za jego panowania doszło również do rozpoczęcia wieloletnich wojen ze Szwecją.

W 1648 r. rozpoczęło się powstanie kozackie na obszarach dzisiejszej Ukrainy. niedługo doszło do nowej wojny z Rosją, a potem do najazdu szwedzkiego. Kres wojnom z Rosją przyniósł traktat z 1667 roku. W 1683 roku doszło do bitwy pod Wiedniem, zwanej odsieczą wiedeńską, uznawanej za jedną z najważniejszych w Europie, ponieważ pod dowództwem Jana III Sobieskiego powstrzymano ekspansję Turków.

ROZBIORY

Pod koniec XVII wieku Rzeczpospolita była osłabiona licznymi wojnami i towarzyszącymi im epidemiami. Również sytuacja wewnętrzna przechodziła kryzys. Postępowała dezintegracja struktur władzy, zrywano sejmy (dzięki zasadzie liberum veto). W tym czasie Rosja zaczęła wykorzystywać słabość władzy Rzeczypospolitej. Zaczęła ingerować w jej sprawy wewnętrzne. W 1764 roku na tron wstępuje Stanisław August Poniatowski – ostatni król Rzeczypospolitej. Próbował on zreformować pogrążające się w chaosie państwo. W 1772 roku doszło do pierwszego rozbioru Polski, w którym wzięły udział Rosja, Prusy i Austria. W 1791 roku Sejm Wielki uchwalił pierwszą w Europie, a drugą po na świecie (po konstytucji Stanów Zjednoczonych) ustawę zasadniczą – Konstytucję 3 maja, która ustanowiła dziedziczność tronu i zniosła liberum veto. Niestety konstytucja i całe dzieło Sejmu Wielkiego zostały obalone przez zbrojną interwencję rosyjską. Po drugim rozbiorze w 1793 roku podjęto walkę o niepodległość i rok później wybuchło powstanie pod dowództwem Tadeusza Kościuszki z udziałem chłopów. W wyniku jego klęski doszło do trzeciego rozbioru, a Polska zniknęła z mapy Europy na 123 lata.

WALKA O WOLNOŚĆ

Przełom wieku XVIII i XIX przyniósł nadzieje na odzyskanie niepodległości związane z sukcesami militarnymi Napoleona Bonaparte, którego działania wspierali Polacy. Pod zwierzchnictwem cesarza francuskiego zostało proklamowane Księstwo Warszawskie jako podstawa odbudowy Polski, jednak klęska Napoleona przekreśliła nadzieje na niepodległość. Podczas Kongresu wiedeńskiego w 1815 roku ustanowiono powstanie Królestwa Polskiego zależnego od Rosji. W odpowiedzi na łamanie konstytucji, cenzurę i ucisk ze strony władz zaczęły powstawać ruchy patriotyczne. W 1830 roku wybuchło powstanie listopadowe stłumione we wrześniu 1831 roku. W wyniku represji z kraju uciekali żołnierze i ludzie kultury – zjawisko to znane jest w historii jako Wielka Emigracja. W 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe, którego upadek przyniósł kolejną falę represji – zsyłki na Syberię, konfiskatę majątków, kary śmierci, nasiloną germanizację i rusyfikację w zaborach oraz usunięcie języka polskiego ze szkół.

UPRAGNIONA NIEPODLEGŁOŚĆ

Nadzieję na poprawę sytuacji Polski przyniósł wybuch I Wojny Światowej, gdy państwa zaborcze znalazły się po różnych stronach konfliktu. Pełne odrodzenie Polski nastąpiło dopiero po zakończeniu Wielkiej Wojny – 11 listopada 1918 roku ogłoszono niepodległość, a Józef Piłsudski został Naczelnikiem Państwa. Polacy tworzyli państwo, prowadząc zaciekłe walki o jego granice podczas powstania wielkopolskiego (1918-1919), powstań śląskich (1919–1921) i Bitwy Warszawskiej zwanej także „Cudem nad Wisłą” (1920). W okresie międzywojennym państwo polskie próbowało ustrukturyzować sytuację gospodarczą, oświatową i prawną. Podejmowano liczne reformy. Konstytucja marcowa z 1921 roku ustanowiła system parlamentarno-gabinetowy, reforma skarbu pozwoliła na wprowadzenie polskiej waluty, podjęto działania ukierunkowane na stworzenie podstawy do rozwoju polskiej gospodarki (w 1922 roku powstaje pierwszy nowoczesny port w Gdyni, rozwija się górnictwo na Górnym Śląsku, trwa budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego). W latach 20. i 30. następowała szybka odbudowa kraju ze zniszczeń wojennych.

WYBUCH II WOJNY ŚWIATOWEJ I OKUPACJA NIEMIECKA

W wyniku zawarcia paktu Ribbentrop-Mołotow 1 września 1939 roku hitlerowskie Niemcy napadły na Polskę od strony zachodniej, a 17 września ze wschodu zaatakowała Armia Czerwona. Po klęsce wrześniowej rozpoczęła się okupacja Polski. Lata terroru, masowych aresztowań, wywózek do obozów koncentracyjnych, masowe egzekucje, eksterminacja polskiej inteligencji, niszczenia polskiego mienia i zabytków kultury – tak wyglądała wojenna rzeczywistość.

Polacy podejmowali walkę o wyzwolenie swojego kraju. Na uchodźstwie odbudowano władze państwowe i wojsko, w kraju działało polskie państwo podziemne. Powstały liczne organizacje zbroje – między innymi Armia Krajowa (AK), która podejmowała intensywne działania powstańcze. W 1944 roku Hitler zaatakował Związek Radziecki, swojego dotychczasowego sojusznika. To zmieniło nastawienie państw zachodnich do Związku Radzieckiego, które oświadczyły gotowość pomocy napadniętemu krajowi. Podpisano układ radziecko-brytyjski, układy z Czechosłowacją, a także z Polską (tzw. układ Sikorski–Majski).

Ostatnim aktem walki o prawa Rzeczypospolitej Polskiej do niepodległości było Powstanie Warszawskie, które wybuchło 1 sierpnia 1944 roku. Powstanie zostało krwawo stłumione, a Warszawa doszczętnie zniszczona. W 1945 roku Armia Czerwona wkroczyła na teren Polski.

Wehrmacht przekracza granicę Polski – łamanie szlabanu granicznego (niemieckie propagandowe zdjęcie pozowane, wykonane 14 września).

POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA

Na konferencji w Jałcie w lutym 1945 r. USA i Wielka Brytania ostatecznie przypieczętowały wcielenie wschodniej połowy RP z Wilnem i Lwowem do ZSRR. Rząd zaczęli tworzyć komuniści zależni od Związku Radzieckiego, a państwo polskie było zniewolone pod władzą zależnej od Moskwy komunistycznej dyktatury. Komuniści kontrolowali wszystkie dziedziny życia społecznego, gospodarczego i administracyjnego. Swoją władzę opierali na terrorze i wykorzystywaniu propagandy. Od 1952 roku oficjalną nazwą naszego państwa była Polska Rzeczpospolita Ludowa.

Większość społeczeństwa stawiała opór przeciwko narzuconej władzy komunistycznej i upominała się o swoje prawa. Konsekwencjami akcji ruchu oporu były aresztowania, wyroki więzienia, a choćby kary śmierci. Z czasem Polacy zaczęli masowe protesty przeciwko zniewoleniu i totalitaryzmowi – w 1956 roku w Poznaniu przeciwko władzom rozpoczęto strajki robotników – ludność domagała się poprawy warunków życia, swobód politycznych i religijnych. Protest został krwawo stłumiony. Kolejnymi przejawami buntu przeciw dyktaturze i ograniczaniu wolności były protesty studentów w 1968 roku, demonstracje uliczne przeciwko podwyżkom cen w 1970 i 1976 roku. Wszystkie te przejawy oporu były tłumione, a ich uczestnicy surowo karani. Doprowadziło to to powstania organizacji opozycyjnych, które wspierały osoby represjonowane, wydawały podziemną pracę i organizowały niezależne nauczanie (najważniejsze z nich to Komitet Obrony Robotników i Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela).

16 października 1978 roku kardynał Karol Wojtyła został wybrany na papieża i przyjął imiona Jan Paweł II. Za sprawą głoszonych przez niego idei ochrony życia, godności jednostki ludzkiej i bliskości człowieka z kościołem obudził w swoich rodakach nadzieję. Ważnym i niezwykle doniosłym wydarzeniem, które decydująco wpłynęło na duchową odnowę Polaków była jego pierwsza pielgrzymka do ojczyzny. W dziedzinie życia społecznego nastąpiło przewartościowanie, wzmocniło się poczucie własnej odrębności narodowej i coraz jawniej krytykowano rządzące władze komunistyczne.

NARODZINY „SOLIDARNOŚCI”

W 1980 roku wraz z powstaniem Niezależnego Samodzielnego Związku Zawodowego „Solidarność” i falą strajków przeciwko pogarszającej się sytuacji gospodarczej rozpoczął się ostatni okres walki o demokratyczną Polskę. Na jej czele stanął lider sierpniowego strajku w Stoczni Gdańskiej, Lech Wałęsa. „Solidarność” gwałtownie zyskała zwolenników, a jej działalność budziła w Polakach entuzjazm i nadzieję – organizacja odwoływała się do takich wartości jak: wolność, sprawiedliwość, dobro wspólne i godność człowieka. Kulminacyjnym momentem był I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”, który nazywano zjazdem wolnej Polski.

Władze komunistyczne od samego początku planowały zniszczenie „Solidarności”. Na takie rozwiązanie naciskały również władze Związku Sowieckiego. 13 grudnia 1981 r. Wojciech Jaruzelski wprowadził stan wojenny. Została zarządzona godzina policyjna, prawa obywatelskie zostały ograniczone, wyłączono telefony, a na ulicach pojawiły się czołgi. Pod karą internowań i kar śmierci zawieszono działalność wszystkich organizacji oprócz partii komunistycznej. Pomimo tego w całym kraju ponownie wybuchły strajki, które były brutalnie tłumione. przez cały czas jednak działały podziemne struktury „Solidarności”, powstawały także konspiracyjne organizacje studenckie i podziemne partie polityczne, a także funkcjonowała podziemna prasa, rozgłośnie radiowe – kwitła niezależna kultura. Schronienia wielu tym działaniom udzielał Kościół. W 1983 roku działania Lecha Wałęsy zostały uhonorowane Pokojową Nagrodą Nobla. Z powodu pogarszającej się sytuacji gospodarczej i społecznej w kraju władze zaproponowały opozycji rozmowy przy okrągłym stole i zezwoliły na wolne wybory. Tadeusz Mazowiecki zostaje wybrany pierwszym niekomunistycznym premierem Polski. W 1990 roku wybory prezydenckie wygrywa Lech Wałęsa, a Polska powróciła do grona państw wolnych i demokratycznych.

WSPÓŁCZESNOŚĆ

Wydarzenia w Polsce zapoczątkowały proces upadku systemu komunistycznego w całej Europie Środkowo-Wschodniej. W kolejnych miesiącach upadały dyktatorskie rządy na Węgrzech, w Niemczech Wschodnich, Czechosłowacji, Bułgarii i Rumunii. W 1991 r. ostatecznie rozpadł się Związek Sowiecki.

W 1999 roku Polska przystąpiła do NATO, a w 2004 roku została członkiem Unii Europejskiej – oba wydarzenia stały się symbolem powrotu państwa polskiego do świata zachodniego.

https://www.polonia.org/poznaj-polske/historia-polski-w-pigulce