Kalendarium historyczne: 25 maja 992 – śmierć Mieszka I

Kalendarium historyczne: rocznica śmierci pierwszego historycznego władcy Polski, którym był książę piastowski Mieszko I.

Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się życiu i działalności tego wybitnego polityka.

Mieszko I objął władzę w państwie piastowskim ok. 960 roku. Odziedziczony po przodkach pogański kraj zajmował tereny Wielkopolski, Ziemi Lubuskiej oraz częściowo Mazowsza. Był już stosunkowo dobrze zorganizowany, scentralizowany i posiadający znaczny potencjał militarny, zwłaszcza w stosunku do okolicznych plemion. Mieszko postanowił rozszerzyć swoje księstwo, na początku w kierunku północno-zachodnim.

Przewidywał, iż jeżeli nie opanuje Pomorza Zachodniego, w pewnej perspektywie stanie się ono domeną Cesarstwa Ottonów. Podczas kampanii pomorskiej młode państwo piastowskie zostało najechane przez Wieletów pod wodzą cesarskiego krewniaka Wichmana. Walki z lat 963-965 zakończyły się porażkami drużyny Mieszka oraz spustoszeniem obszarów przygranicznych. Nad Gnieznem zawisła wizja całkowitego zniszczenia z rąk Cesarstwa, Czech i, taktycznie wspomagających ich, krótkowzrocznych pogan zza Odry.

Władca Polan zdecydował się zmienić swoją politykę oraz przebudować państwo. W pierwszej kolejności zamierzał ochrzcić siebie i swoich możnych (w ich wypadku – przymusowo), co – z punktu widzenia politycznego – wytrąciłoby broń z rąk władcom chrześcijańskim, którzy mogli atakować jego państwo przy użyciu wygodnego argumentu religijnego. Mogło to, jeżeli nie całkowicie zapobiec dalszym najazdom, chociaż je osłabić. Dałoby to Polanom bezcenny czas na wylizanie ran i wzmocnienie się przed kolejną konfrontacją.

Nie bez znaczenia były walory cywilizacyjne, jakie niosło chrześcijaństwo, w tym przewaga technologiczna, gospodarcza i militarna nad archaicznym systemem pogańskim państwa piastowskiego. Mieszko rozumiał, iż bez własnego pisma, ujednoliconego języka urzędowego oraz uniwersalnego wyznania religijnego i kultury jego państwo nie ma szans na dłuższy żywot. Świetny zmysł polityczny Mieszka pozwolił mu wykorzystać sprawę chrztu na wszystkich możliwych płaszczyznach.

W 966 roku przyjął go z Czech oraz poślubił tamtejszą księżniczkę Dobrawę. W sposób radykalny zmieniło to sytuację geopolityczną młodego państwa. Od tej pory Mieszko występował jako cesarski sojusznik, sprytnie wykorzystujący tarcia na linii cesarz-pograniczni margrabiowie oraz cesarz-państwo czeskie. Na rezultaty nowej polityki bazującej na osiągnięciach cywilizacyjnych, jakie przynieśli do Gniezna katoliccy misjonarze i zakonnicy, nie trzeba było długo czekać.

Z roku na rok, dzięki pracy uczonych mnichów i kapłanów, państwo było coraz bardziej wydajne ekonomicznie i skuteczne administracyjnie. Przyniesiona z zachodu i południa wiedza oraz technologie przełożyły się też na odcinek militarny. Już w 967 roku mieszkowa drużyna pokonała pogan Wichmana, a pięć lat później – w równie pięknym stylu – rozgromiła pod Cedynią wojska margrabiego Hodona. W 979 roku kraj obronił się przed najazdem cesarza Ottona II.

Niewiele znaczyłoby to wszystko, gdyby nad całością nie trzymał pieczy wytrawny i dalekowzroczny polityk, jakim był Mieszko I. W kolejnych latach przystąpił on do rozszerzania swojego państwa na północ i wschód. W szeregu zwycięskich kampanii podbił Pomorze Gdańskie i Pomorze Zachodnie. W 968 roku doprowadził do powstania – niezależnego od cesarstwa – biskupstwa w Poznaniu, z biskupem Jordanem na czele. Po śmierci Dobrawy poślubił niemiecką księżniczkę Odę, co miało na celu m.in. zacieśnienie jego sojuszu z Cesarstwem.

Prawdopodobnie w latach 70. opanował Ziemię Sandomierską i Grody Czerwieńskie. Bezbłędnie wykorzystał śmierć Ottona II w 983 roku. Odwracając sojusze i popierając na przemian poszczególnych pretendentów do cesarskiego tronu, doprowadził do odebrania Czechom Śląska i Małopolski. Jego politykę północną znaczył sojusz ze Szwecją, który spajał ślub mieszkowej córki – Świętosławy – z tamtejszym władcą Erykiem.

Wykopaliska wskazują, iż następstwem tego układu mogło być znaczne nasycenie książęcej drużyny doskonałym wareskim wyposażeniem i najemnikami. W 981 roku Mieszko utracił kontrolę nad Grodami Czerwieńskimi na rzecz księcia kijowskiego Włodzimierza Wielkiego. Około 991 roku wydał dokument Dagome Iudex, w którym oddawał państwo gnieźnieńskie pod opiekę papieża. Dzięki temu świadectwu mamy pewność, co do stanu granic tuż przed jego śmiercią.

Nie jest do końca jasne, czy władca wyznaczył na swojego następcę syna ze związku z Dobrawą – Bolesława, zwanego później Chrobrym, czy też podzielił państwo między niego a dzieci ze związku z Odą. W każdym razie po jego śmierci na tym tle wybuchł konflikt, zakończony wypędzeniem Ody i jej dzieci oraz przejęciem pełni władzy w państwie przez Chrobrego.

Mieszko zmarł 25 maja 992 roku. Najprawdopodobniej został pochowany w katedrze w Poznaniu.

Zapisał się w historii jako faktyczny twórca podstaw potęgi oraz późniejszych sukcesów państwa polskiego. Był człowiekiem wielkiego intelektu i charyzmy, politycznym wizjonerem, sprytnym dowódcą i dyplomatą oraz gospodarzem. Nie bał się wprowadzać radykalnych zmian, jeżeli uznał je za konieczne. Zreformował system władzy, powiększył obszar państwa oraz wprowadził w nim najdoskonalszą z form cywilizacyjnych – cywilizację łacińską.

Wykorzystując antagonizmy między swoimi sąsiadami, balansował między nimi. Pokonywał jednych w przymierzu z drugimi, by za chwilę zmienić front, jeżeli leżało to w jego interesie. Co szczególnie istotne, Mieszko nigdy nie dał zapędzić się w scenariusze bezalternatywne i – choćby stosunkowo trwały sojusz z Cesarstwem – traktował jedynie jako środek do celu, a nie cel sam w sobie.

Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.