Jak narodził się marksizm? Chrześcijański komunizm, Mesjasz i zbawienie na ziemi
Każdy z pewnością słyszał o „Manifeście Komunistycznym” z 1848 roku i powtarzanym jak mantra zdaniu: „Widmo krąży po Europie – widmo komunizmu”, prawda? Problem polega jednak na tym, iż w świadomości społecznej utkwiły właśnie tego typu skróty myślowe, które nie oddają istoty sprawy, a wręcz przeciwnie – oddalają nas od poznania prawdy na temat marksizmu. W tym artykule chciałbym pokrótce przybliżyć Państwu kulisy powstania ideologii, która po 150 latach nie tylko nie umarła, ale właśnie na naszych oczach święci swoje największe triumfy.
Historia chrześcijańskich komunistów z Niemiec
W 1836 roku w Paryżu powstał Związek Sprawiedliwych – organizacja niemieckich emigrantów, którą założył Theodore Schuster na bazie wcześniej powołanego przez siebie Związku Banitów (1834). W 1837 roku do grupy dołączył Wilhelm Weitling, a niedługo później wyrósł na lidera ruchu. Związek Sprawiedliwych zrzeszał zwolenników chrześcijańskiego komunizmu wierzących w rewolucję, która przyniesie zmartwychwstanie ludzkości i ustanowi Królestwo Boże na ziemi – Nowe Jeruzalem. Dążyli oni do realizacji idei miłości bliźniego, równości, sprawiedliwości oraz powszechnego braterstwa wszystkich ludzi. Uważali własność prywatną i pieniądze za źródło chciwości i wyzysku. W dużej mierze czerpali z blankizmu (elitarna grupa aktywistów) oraz babuwizmu (rewolucja zbrojna przeciw ciemiężcom). Do innych ważnych przedstawicieli Związku Sprawiedliwych należeli m.in. Karl Schapper czy Joseph Moll.
Do jakościowej zmiany doszło w 1847 roku, gdy do organizacji dołączyli Karol Marks oraz Fryderyk Engels. Wtedy bowiem postanowiono zmienić nazwę na Związek Komunistów. Ruch uległ przekształceniu pod wpływem nowych działaczy i ich ideologii „działania praktyczno-krytycznego”. Dotychczasowy prowodyr ruchu Wilhelm Weitling został zmarginalizowany wraz ze swoim apokaliptycznym mesjanizmem na rzecz socjalizmu naukowego, czyli teorii materialistycznej. W 1847 roku Weitling napisał „Ewangelię Biednych Grzeszników” (Gospel of Poor Sinners) w duchu komunizmu pierwszych chrześcijan, w której postulował zniesienie własności prywatnej, dziedziczenia, pieniądza oraz rodziny opartej na wiernopoddańczych relacjach. W późniejszych latach wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie w stanie Iowa założył osadę Communia. Karol Marks w przeciwieństwie do Weitlinga w swoim programie przewidywał powstanie nowoczesnego komunizmu zaprowadzonego po pełnym rozwinięciu się kapitalizmu przemysłowego (słynne automaty). Odrzucał tym samym prymitywny, utopijny komunizm, który uważał za sentymentalny i wsteczny.
Materialistyczny ateizm czy zeświecczona gnoza?
Wbrew pozorom przestawienie wajchy przez Marksa wcale nie zamieniło Związku Komunistów w organizację ateistycznych materialistów. To byłoby za proste. Szerzej opisałem ten problem w felietonie „Opium ludu, czyli dlaczego Marks sam się oszukiwał”, który został opublikowany w dwutygodniku „Najwyższy Czas”:
Ponadto warto wskazać, iż w opinii wielu badaczy i filozofów marksizm stanowi realizację nowoczesnej zeświecczonej gnozy, czyli tzw. gnozy politycznej. Choćby Eric Voegelin w swoich pracach udowadniał, iż Marks przeniósł gnostyczną wizję wyzwolenia człowieka ze świata nadprzyrodzonego do doczesnego. Zbawienie ma zapewnić nie teologia, a polityka – działanie rewolucyjne, które poskutkuje zmianą stosunków społecznych na ziemi. Marksizm posiada w sobie potężny ładunek profetyczny, który przenosi na jednostki „uświadomione”, proroków, tę awangardę proletariatu, która poprowadzi lud ku odkupieniu. Eschatologia Marksa sprowadza proletariat do roli zbiorowego odkupiciela win, a więc Mesjasza, który pomimo wielu cierpień w końcu dostąpi zbawienia. Dojdzie do przełomu i zapanowania wiecznego społeczeństwa bezklasowego, które nie będzie znało więcej chciwości, żądzy posiadania ani wyzysku.
Podsumowując, można stwierdzić, iż ideologia marksistowska powstała na bazie protestanckich i judaistycznych nurtów religijnych o charakterze apokaliptycznym i mesjańskim. Jest formą zeświecczonej gnozy, w której nadzieja na zbawienie została przeniesiona do świata doczesnego, a której narzędziem stała się emancypacyjna rewolucja.
W kolejnej części postaram się przybliżyć Państwu kulisy powstawania „Manifestu Partii Komunistycznej”, czyli programu politycznego Karola Marksa. W międzyczasie polecam przeczytać moje opracowanie poświęcone teorii faszyzmu według Kominternu, czyli Międzynarodówki Komunistycznej. Jest to próba wyjaśnienia pojęcia „faszyzm” w ujęciu klasycznych marksistów.
Bibliografia
1. Boer R., Wilhelm Weitling, the First German Communist [w:] „Montly Review”, 2010, https://mronline.org/2010/10/21/wilhelm-weitling-the-first-german-communist/
2. Engels F., On The History of the Communist League, „Sozialdemokrat” 1885, https://www.marxists.org/archive/marx/works/1847/communist-league/1885hist.htm
3. Marks K., Engels F., Tezy o Feuerbachu, 1845, https://www.marxists.org/polski/marks-engels/1845/tezy_o_feuerbachu.htm
4. Weitling W., Gospel of Poor Sinners, 1847, https://brbl-dl.library.yale.edu/vufind/Record/3998723
5. Zgierski J., Opium ludu, czyli dlaczego Marks sam się oszukiwał [w:] „Najwyższy Czas”, nr 45-46, 2019.
