Kalendarium historyczne – rocznica nadania przez króla Władysława Jagiełłę tzw. Statutu Warckiego. Był to jeden z serii przywilejów szlacheckich.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się sytuacji w Polsce po zwycięstwie nad Krzyżakami i zawarciu w 1411 roku Pokoju Toruńskiego.
Po wojnie z Zakonem nastąpiło łagodzenie stosunków z Czechami, którego kulminacją był się zjazd w Lubowli w 1412 roku. W jego trakcie król Czech przekazał Polsce 13 miast spiskich tytułem rekompensaty za niezapłacone przez Krzyżaków należności.
Wkrótce wybuchły nowe wojny z zakonem. Konflikty zbrojne z lat 1414 i 1422 wprawdzie nie doprowadziły do rozstrzygnięć, potwierdziły natomiast przewagę militarną strony polskiej. Krzyżacy, obawiając się nowej klęski na miarę Grunwaldu czy Koronowa, zamykali się w zamkach i unikali starcia z wojskiem polskim w polu. Polacy z kolei, nie byli chętni do prowadzenia długotrwałych oblężeń, dlatego ich nie podejmowali. Patowa sytuacja trwała aż do końca panowania Jagiełły.
Król Polski skupił się za to na pogłębieniu unii z Litwą. Jej zacieśnienie nastąpiło na mocy układu podpisanego w Horodle w 1413 roku. Obie strony zobowiązały się do wspólnego uzgadniania wyboru na wiecach króla polskiego oraz wielkiego księcia litewskiego.
Wprawdzie zachowano odrębność państwową Litwy, ale wprowadzono na niej znany z Polski podział terytorialny na województwa i kasztelanie. Bojarzy litewscy uzyskali wiele nowych przywilejów, które zbliżały ich do szlachty polskiej. Symbolem nowych czasów było oficjalne przyjęcie przez 47 polskich rodzin szlacheckich, rodów bojarskich do swych herbów.
Dzięki zapewnieniu stałości politycznej na wschodzie, nastąpił gwałtowny rozwój handlu oraz kolonizacji ziem ruskich przez żywioł polski. Druga i trzecia dekada XV wieku były okresem przemian gospodarczych także w samej Polsce. Zaczęto eksportować do zachodniej Europy drewno, węgiel, smołę, futra, bydło rzeźne i inne towary. Ustawicznie wzrastał zwłaszcza eksport zboża.
Powstawały coraz większe i bogatsze majątki ziemskie, które nastawiły się wyłącznie na dochodową produkcję rolną. Wzrost zamożności właścicieli ziemskich prędko spowodował tendencje odśrodkowe, które zmierzały do dalszego podniesienia znaczenia stanu szlacheckiego. Zebrane na wyprawę przeciwko Krzyżakom rycerstwo zażądało nowych praw. Przywilej czerwiński z 1422 roku zagwarantował im nietykalność majątkową bez wyroku sądowego oraz sądzenie tylko na postawie praw spisanych.
Dodatkowo ustalono zakaz sprawowania jednocześnie funkcji sędziego i kasztelana, czyli dokonano podziału władzy na wykonawczą i sądowniczą. W 1423 roku w tzw. statucie warckim król ograniczył prawo wychodźstwa chłopów ze wsi oraz zagwarantował prawo usuwania przez szlachtę „krnąbrnych” sołtysów poprzez wykup sołectwa. Bardzo szkodliwym gospodarczo postanowieniem statutu było wprowadzenie tzw. taks wojewodzińskich czyli prawa wojewodów do ustalania cen maksymalnych na pochodzące z miast produkty rzemieślnicze.
Prawo to, istniejące aż do czasów rozbiorów, utrwalało dominację szlachty nad mieszczaństwem, a na dłuższą metę hamowało rozwój rzemieślnictwa i handlu. Z kolei przywilej jedlneńsko-krakowski z lat 1430-1433 wprowadzał zasadę neminem captivabimus czyli nietykalność osobistą szlachty. Od tej pory żaden szlachcic nie mógł trafić do więzienia bez wyroku sądowego.
Przywileje szlacheckie nadane za czasów Władysława Jagiełły stały się bazą na której ukształtowano w Polsce ustrój dyzmokracji szlacheckiej. Odtąd władza w państwie skupiona była w rękach jednego ze stanów, który sukcesywnie powiększał swoją przewagę nad innymi.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
