Historical calendar: November 11, 1673 – conflict of Chocim

Kalendarium historyczne – rocznica bitwy po Chocimiem, w czasie której Hetman Wielki Koronny Jan Sobieski rozgromił wojska tureckie.

Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się walkom, które wyniosły Jana Sobieskiego do godności króla Polski.

W sierpniu 1672 roku, ponad 80 000 armia turecko-tatarska, rozpoczęła oblężenie Kamieńca Podolskiego. Forteca pod dowództwem Mikołaja Potockiego (syna hetmana Mikołaja Potockiego z czasów chmielnicczyzny) była słabo obsadzona i wyposażona, jednak pomimo znacznej dysproporcji sił (jedynie około 1 500 żołnierzy i mieszczan) wytrzymała ponad 2 tygodnie. 26 sierpnia, wobec podłożenia min pod górny zamek, obrońcy skapitulowali.

Na decyzję o dobrowolnym poddaniu się, miał wpływ także fakt, iż według tureckiego prawa, zdobyte szturmem miasto pozostaje przez 3 dni do dyspozycji sułtańskich żołnierzy, którzy mają w tym czasie pełne prawo do plądrowania, gwałtów i rabunków. Po ogłoszeniu kapitulacji, dowódca artylerii Hejking, wysadził w powietrze skład prochu, zabijając opuszczających twierdzę 800 polskich żołnierzy, w tym doświadczonego i zasłużonego pułkownika wojsk koronnych, Jerzego Wołodyjowskiego.

Przyczyną tego uczynku była podobno niechęć do oddania wrogowi, znacznych jeszcze ilości prochu. Według niektórych źródeł jednak, Hejking obawiał się, iż przy okazji zdawania Turkom Kamieńca, wyjdą na jaw jego malwersacje związane z wyposażeniem twierdzy. Pomimo honorowej kapitulacji, doszło do znacznej ilości rozbojów w zdobytej twierdzy i mieście.

Większość świątyń katolickich została zamieniona w meczety, poniszczono cmentarze, kapliczki i inne obiekty kultu. Dodatkowo, Turcy wypędzili z miasta kupców ormiańskich, na których miejsce przybywali, korzystający z sułtańskiej protekcji Żydzi.

Zostawiając w Kamieńcu znaczny garnizon, wojska osmańskie ruszyły na zachód i obległy Lwów. Tymczasem wewnątrz Rzeczpospolitej zanosiło się raczej na wojnę domową, niż zgodne działania w celu obrony przed muzułmańską inwazją. Opowiadająca się przy królu szlachta koronna, zawiązała konfederacje gołąbską, a szlachta litewska – konfederację kobryńską. Plądrowano majątki ziemskie Sobieskiego i innych malkontentów, co poskutkowało zawiązaniem przez tych ostatnich, konfederacji szczebrzeszyńskiej.

Hetman Sobieski na czele nielicznych oddziałów, pobił kilka zagonów tatarskich, jednak katastrofalna sytuacja, w której znalazł się kraj w obliczu wrogiego najazdu i prawdopodobnej wojny domowej, zaważyła na decyzji króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego o wysłaniu posłów do sułtana, z prośbą o rozmowy pokojowe.

Podpisany w październiku 1672 roku w Buczaczu pokój, czynił z Rzeczpospolitej de facto protektorat turecki, zbliżony w formie do Hospodarstwa Mołdawskiego, Chanatu Krymskiego czy Wołoszczyzny. Polska oddawała Turcji województwo bracławskie, podolskie i południową część kijowskiego. Dodatkowo miała płacić 22 000 talarów haraczu rocznie.

Oburzona postanowieniami pokoju szlachta i magnateria, ponownie jak w czasie „Potopu” i oblężenia Jasnej Góry, odzyskała na chwilę zdrowy rozsądek. Dzięki mediacji legata papieskiego Buonvisi oraz biskupa krakowskiego Trzebickiego, malkontenci i regaliści zawarli ze sobą rozejm. Na sejmie w marcu 1673 roku ustalono wzajemne darowanie sobie win, odrzucenie traktatu z Buczaczu, uchwalenie podatków na wojsko i wypowiedzenie Turcji wojny.

Rozpoczęto pośpieszną rekrutację żołnierzy, a za przekazane przez papieża kwoty, zakupiono znaczną ilość armat. W październiku król stanął na czele ok. 40 000 wojska, jednak rozchorował się i zdał dowództwo hetmanowi Sobieskiemu.

Ofensywa polska doprowadziła do oblężenia Turków pod wodzą Hussejna Paszy. Wróg bronił się w twierdzy chocimskiej oraz starych okopach polskich z 1621 roku. 11 listopada, w czasie strasznej dla nieprzywykłych do zimna Turków zadymy śnieżnej, Sobieski poprowadził szturm na oblężonych i doszczętnie ich zmasakrował. Z 35 000. wrogiej armii, do Kamieńca Podolskiego dotarło jedynie 5 000 niedobitków. Hetman Sobieski został po bitwie przezwany przez Turków „Lwem Lechistanu”. Świetne zwycięstwo nie doprowadziło jednak do odzyskania wcześniej utraconych ziem. W obliczu ostrego mrozu, walki zamarły, a wojska rozeszły się na leża zimowe.

10 listopada 1673 roku, a wiec na dzień przed bitwą, zmarł król Michał. Zebrana w następnym roku szlachta obrała nowym monarchą, okraszonego sławą zwycięzcy spod Chocimia, Jana III Sobieskiego. Król zwlekał z koronacją, która odbyła się dopiero w 1676 roku, gdyż sprawy wojny przedłożył nad mniej ważne z jego punktu widzenia, kwestie formalne. Dążył do odbicia utraconych traktatem buczackim ziem i niemal mu się to udało.

Niestety, zdrada hetmana litewskiego Michała Paca, który wycofał litewskie wojska w kluczowym momencie kampanii, doprowadziła do przedłużenia niekorzystnego status quo na kresach. W 1674 roku do wojny z Turcją przystąpiła Rosja. Ułatwiło to Polakom ofensywę na Ukrainie, jednak ostatecznie zakończyła się ona fiaskiem, głównie ze względu na notoryczne działania Paca, który dwoił się i troił, aby przypadkiem nie odniesiono zwycięstwa. Mimo to, w 1676 roku Sobieski pokonał wojska sułtańskie w bitwie pod Żurawnem oraz zawarł rozejm, na mocy którego odzyskał około 1/3 utraconego terytorium.

Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.