Grounds for exclusion of a justice from participation in a case

Opis stanu faktycznego

Obrońca skazanego R.W. wniósł o wyłączenie od rozpoznania kasacji sędziego z powodu wadliwości procedury powołania wymienionego na stanowisko sędziego SN. Po rozpoznaniu wniosku obrońcy oskarżonego SN uznał wniosek za zasadny i wyłączył wskazanego SSN od udziału w określonej sprawie.

Uzasadnienie SN

W uchwale SN z 23.1.2020 r., BSA I-4110-1/20, Legalis, wskazano wyraźnie, iż „nienależyta obsada sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt. 2 KPK zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw”. SN argumentował w tym orzeczeniu, iż „powołanie do Sądu Najwyższego jest zawsze pierwszym powołaniem na urząd w tym Sądzie, wymaga więc spełnienia szczególnych warunków i dochowania procedur, w których rzeczywiście można zweryfikować kompetencje kandydata, także z punktu widzenia jego cech istotnych dla zachowania niezawisłości i bezstronności. Brak takiej weryfikacji i brak transparentności procesu powołania, którą charakteryzowały się przeprowadzone konkursy, tworzą stan niepewności i rodzą podejrzenia o polityczne motywacje decyzji nominacyjnych. Wyklucza to spełnienie obiektywnych warunków postrzegania tak nominowanych osób jako bezstronnych i niezawisłych. Tym bardziej, iż chodzi o powołania do sądu ostatniej instancji, mającego kompetencję do uchylania prawomocnych orzeczeń sądowych i dokonywania wiążącej wykładni prawa, którego orzeczenia nie podlegają już efektywnej kontroli pozwalającej na weryfikację, czy zostały spełnione warunki bezstronności i niezawisłości sądu, w składzie którego biorą udział osoby powołane na urząd sędziego SN w wadliwej procedurze. Z tego powodu dochowanie najwyższych standardów w procesie powoływania na urząd jest decydujące dla oceny, czy osoba, która to postępowanie przeszła, daje gwarancje niezawisłości i bezstronności Sądu Najwyższego, gdy orzeka ona w danym składzie tego Sądu”. Zatem w stosunku do osób powołanych na stanowiska sędziów SN nie ma potrzeby przeprowadzania tzw. testu niezawisłości, o którym mowa w cytowanej wyżej uchwale.

Zgodnie z art. 41 § 1 KPK sędzia ulega wyłączeniu, o ile istnieje okoliczność, która mogłaby wywołać wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie. SN w składzie rozpoznającym niniejszy wniosek o wyłączenie w pełni podziela wykładnię tego przepisu, przyjętą przez SN w postanowieniu z 13.10.2021 r., II KO 30/21. SN wskazał, iż sama okoliczność wzięcia przez konkretną osobę udziału w procedurze nominacyjnej prowadzonej przed KRS w wadliwym konstytucyjnie składzie, ukształtowanym na podstawie ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 3; dalej: ZmKrRadSądU18), nie stanowi automatycznego powodu do stwierdzenia, iż zachodzi uzasadniona wątpliwość co do obiektywnej i subiektywnej bezstronności takiej osoby w rozpoznawaniu spraw. Okoliczność ta musi być jednak uwzględniana w szerszym zakresie, w szczególności biorąc pod uwagę funkcję, jaką pełni art. 41 § 1 KPK, stanowiąc podstawę ochrony prawa strony do niezależnego i bezstronnego sądu. SN podkreślił, iż „wykładni art. 41 § 1 KPK należy dokonywać w taki sposób, aby zapewnić skuteczną ochronę prawa strony do rozpoznania konkretnej sprawy przez niezależny i bezstronny sąd. Oznacza to, iż wykładnia ta powinna umożliwiać także kontrolę tego, czy w konkretnej sprawie nie dochodzi do naruszenia standardu niezależności i bezstronności, gwarantowanego przez art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 47 KPP oraz art. 6 ust. 1 EKPCz. Rzeczą SN rozpoznającego wniosek na podstawie art. 41 § 1 KPK jest wyłączenie sędziego nie tylko wtedy, gdy zostanie wykazana okoliczność, która mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności, ale także wtedy, gdy orzekanie w tej sprawie przez tego sędziego mogłoby realnie prowadzić do znacznie poważniejszego uchybienia, tj. naruszenia standardu z art. 6 ust. 1 EKPCz i uznania, iż taki skład orzekający w ogóle nie stanowi niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą, co przecież mogłoby skutkować nie tylko odpowiedzialnością odszkodowawczą państwa, ale również mogłoby prowadzić do złożenia wniosku o wznowienie tego etapu postępowania (art. 540 § 3 KPK)”.

Zgodnie z wyrokiem ETPC z 22.7.2021 r., Reczkowicz przeciwko Polsce, 43447/19, Legalis, interpretującym standard „niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą” w rozumieniu art. 6 ust. 1 EKPCz, udział w procesie powoływania w Polsce sędziów takiego organu, jakim jest KRS, w składzie ukształtowanym nowelą z 2017 r. (w efekcie czego organ ten nie jest niezależny od władzy wykonawczej i ustawodawczej) powoduje, iż skład orzekający, którego członkiem jest osoba tak powołana na urząd sędziego, nie stanowi w konkretnej sprawie niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą w rozumieniu art. 6 ust. 1 EKPCz. Mając na względzie wskazane stanowisko ETPC, oraz badając w trybie art. 41 § 1 KPK wniosek o wyłączenie sędziego, SN musi uwzględnić fakt, iż orzeczenie wydane przez skład sądu z udziałem osób powołanych na stanowisko sędziego w procedurze nominacyjnej prowadzonej przed KRS na podstawie ZmKrRadSądU18 będzie obciążone wadą traktowaną przez ETPCz jako naruszenie art. 6 ust. 1 EKPCz, zaś na gruncie prawa polskiego – jako bezwzględna przyczyna odwoławcza w rozumieniu art. 439 § 1 pkt. 2 KPK. Należy przy tym podkreślić, iż standard prawa do sądu, wynikający z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 ust. 1 EKPCz, ma w pełni zastosowanie do postępowania kasacyjnego, o ile takie postępowanie zostało przewidziane w określonej kategorii spraw (por. postanowienie SN z 16.9.2021 r., I KZ 29/21, Legalis, i zawarta tam argumentacja oraz M.A. Nowicki, Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka, s. 502 i cytowane wyroki ETPC; P. Hofmański, A. Wróbel w: L. Garlicki, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Komentarz do artykułów 1-8, t. I, 2010, s. 253).

Niezależnie od powyższych okoliczności należy mieć na uwadze fakt, iż sędzia R.W. został pierwotnie powołany na stanowisko sędziego w Izbie Dyscyplinarnej, która była organem powiązanym administracyjnie z SN, jednak sama nie miała statusu sądu w rozumieniu konstytucyjnym (por. uchwała SN z 23.1.2020 r., BSA I-4110-1/20, Legalis; uchwała SN z 2.6.2022 r., I KZP 2/22, Legalis). Podjęcie czynności orzeczniczych w Sądzie Najwyższym – Izbie Karnej nastąpiło bez dochowania wymagań określonych w art. 179 Konstytucji RP, a więc bez zachowania procedury przewidzianej dla ubiegania się o stanowisko w sądzie przewidzianym w Konstytucji RP. Przejście osób orzekających w Izbie Dyscyplinarnej do Izb SN nastąpiło dzięki regulacjom przyjętym przez większość parlamentarną w ustawie z 9.6.2022 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 1259; dalej: ZmSNU22). Zgodnie z art. 10 ZmSNU22 tej ustawy to Pierwszy Prezes SN dokonał przeniesienia osób orzekających dotychczas w Izbie Dyscyplinarnej, za ich zgodą, do jednej z Izb SN. Taki sposób podjęcia czynności orzeczniczych w Izbie Karnej SN również uzasadnia stwierdzenie o braku dochowania instytucjonalnych i ustrojowych gwarancji zapewnienia bezstronności i niezawisłości sądu ukonstytuowanego z udziałem takiej osoby w danej sprawie.