We wrześniu 2023 r. Indie, Arabia Saudyjska, Unia Europejska, Zjednoczone Emiraty Arabskie i Stany Zjednoczone podpisały protokół ustaleń z Francją, Włochami i Niemcami w celu ustanowienia „Korytarza Gospodarczego Indie-Bliski Wschód-Europa” (IMEC) i zbudowania systemu gospodarczego łączącego Ocean Indyjski z Europą.
IMEC ma połączyć Morze Arabskie z Jordanią i Izraelem poprzez linię kolejową biegnącą przez Półwysep Arabski. Po ukończeniu korytarz ten będzie prawdopodobnie obejmował trzy główne porty śródziemnomorskie: Hajfę w Izraelu, Pireus w Grecji i Triest we Włoszech. jeżeli projekt IMEC okaże się sukcesem, może on przesunąć siłę gospodarczą Europy z północnego zachodu na południowy wschód, zmieniając równowagę gospodarczą w UE.
IMEC reprezentuje odrodzenie dominującego euroazjatyckiego szlaku handlowego, który kwitł od starożytności do XVI w. Dokumenty napisane w języku greckim w I wieku n.e. świadczą o handlu morskim między Indiami a światem grecko-rzymskim. To połączenie morskie i lądowe funkcjonowało jako część Jedwabnego Szlaku, aż Vasco da Gama jako pierwszy przepłynął z Europy bezpośrednio do Indii, okrążając afrykański Przylądek Dobrej Nadziei.
Włochy i Grecja zyskują na znaczeniu
Pod rządami premier Georgii Meloni Włochy starają się wyróżnić jako lider zmian w UE. Chociaż stopy wzrostu są niskie, pod względem ekspansji Włochy w ostatnich latach znacznie przewyższyły Francję i Niemcy.
Korytarz IMEC zajmuje ważne miejsce w polityce gospodarczej Rzymu. Włochy powołały niedawno specjalnego wysłannika, który ma nadzorować włączanie kraju do IMEC, podkreślając jednocześnie rolę korytarza w planach osiągnięcia wzrostu eksportu o 700 mld euro (ok. 2,9 bln zł) w najbliższym czasie. Pod koniec ubiegłego roku premier Meloni ogłosiła, iż celem Rzymu jest włączenie Triestu do systemu portów IMEC, podkreślając znaczenie włoskiego przemysłu morskiego dla przyszłości gospodarczej kraju.
Włochy poparły również swoje zainteresowanie IMEC zacieśnionymi więzami dyplomatycznymi z Indiami i arabskimi państwami Zatoki Perskiej. Zjednoczone Emiraty Arabskie zgodziły się niedawno zainwestować we Włoszech 40 mld euro (ok. 170 mld zł). Pomimo nacisków Francji, aby to Marsylia stała się zachodnią stacją końcową IMEC, włoska infrastruktura i niewielka odległość od Bliskiego Wschodu i Indii wydają się pod tym względem korzystniejsze.
Grecja, choć nie była wśród pierwszych sygnatariuszy, stara się zaangażować w IMEC, ponieważ kraj ten pozycjonuje się jako „brama Indii do Europy”. W lutym grecki minister spraw zagranicznych George Gerapetritis spotkał się z indyjskim ministrem spraw zewnętrznych S. Jaishankarem w celu omówienia dwustronnych inwestycji. Znaczenie Grecji w żegludze i jej rosnąca obecność w sektorze energetycznym we wschodniej części Morza Śródziemnego sprawiają, iż Ateny są łącznikiem między Włochami a Bliskim Wschodem, a zatem są korzystne dla IMEC.
Chaos na Bliskim Wschodzie nie zaszkodził IMEC
Od czasu ogłoszenia korytarza Grecja dyplomatycznie przypomina o roli IMEC w swoich stosunkach zarówno z Indiami, jak i Izraelem. Państwo to ma najważniejsze znaczenie dla korytarza, ponieważ prawie wszystkie indyjskie przesyłki do Europy przechodzą przez Hajfę. Handel między Izraelem a Grecją wzrósł o 41,3 proc. w latach 2023-2024, a trend ten ma się utrzymać.
Jak dotąd zewnętrzne czynniki geopolityczne, takie jak wojna Izraela z Hamasem w Strefie Gazy, ataki Huti na transport morski na Morzu Czerwonym, niepokoje w Syrii oraz napięcia w Iranie i Turcji, nie powstrzymały postępów w rozwoju IMEC. Handel między Indiami a ZEA wzrósł o 93 proc. od 2022 r., podczas gdy ZEA przeznaczyły 2,3 mld dol. (ok. 8,7 mld zł) na projekt budowy linii kolejowej łączącej je z Jordanią. Arabia Saudyjska również przekroczyła 4 mld dol. (ok. 15 mld zł) w inwestycjach na projekty kolejowe związane z IMEC w ramach „Saudyjskiej Wizji 2030”.
IMEC został ogłoszony za czasów administracji Bidena w USA, jednak z Izraelem i krajami Zatoki Perskiej w roli głównej, pozostaje centralnym punktem amerykańskiej dyplomacji podczas drugiej administracji prezydenta Donalda Trumpa i opiera się na porozumieniach abrahamowych, które zawarto podczas jego pierwszej kadencji.
Więzi między Włochami, Stanami Zjednoczonymi i Indiami rozkwitły, ponieważ te trzy kraje zmieniły ostatnio politykę wewnętrzną na bardziej konserwatywną, co przekłada się również na stosunki dyplomatyczne. Zaangażowanie Włoch w IMEC zbiegło się w czasie z wycofaniem się Rzymu z chińskiej Inicjatywy Pasa i Szlaku (BRI) w grudniu 2023 r., dwa miesiące po ogłoszeniu IMEC.
Oczywiście, aby IMEC w pełni dojrzał, polityka Morza Arabskiego będzie musiała funkcjonować na tyle stabilnie, aby zaoferować Grecji, Włochom i innym krajom europejskim korzyści płynące z połączenia handlowego z Indiami przez ten region. Choć wojna w Strefie Gazy pogorszyła stosunki dyplomatyczne Izraela, akurat porozumienia abrahamowe podpisane w 2020 r. okazały się trwałe. Administracja Trumpa chce, by Arabia Saudyjska dołączyła do porozumień, a włączenie Rijadu jest centralnym punktem wysiłków dyplomatycznych administracji, mimo iż takie porozumienie pozostaje na razie w sferze odległych planów.
Kluczowa rola Indii
Na wschodzie wzrost gospodarczy Indii nadaje dodatkową wagę przetrwaniu planu IMEC. New Delhi ma interes w tym, by nie zostać okrążonym przez chińską Inicjatywę Pasa i Drogi. Porozumienia abrahamowe i IMEC oferują Indiom uzupełnienie Czterostronnego Dialogu Bezpieczeństwa (znanego jako Quad), czyli partnerstwa z USA, Japonią i Australią.
W miarę jak kraje na całym świecie wycofują się z Chin, rośnie potencjał Indii zarówno jako bazy produkcyjnej skoncentrowanej na eksporcie, jak i rynku konsumenckiego. Antonio Tajani, włoski minister spraw zagranicznych, był w kwietniu w New Delhi, aby wzmocnić więzi handlowe i promować IMEC. A ponieważ handel z USA jest w tej chwili obciążony cłami, UE i Indie dążą do zawarcia w tym roku umowy o wolnym handlu, po niedawnym zawarciu umowy z grupą państw Ameryki Południowej Mercosur.
Europejskie gospodarki zachodniego wybrzeża Morza Śródziemnego mogą stracić pewien wpływ na dojrzewanie IMEC. Francuskie władze z prezydentem Emmanuelem Macronem na czele uczyniły zaangażowanie Paryża w IMEC celem swojej polityki zagranicznej, pracując nad zabezpieczeniem Francji jako zachodniego krańca nowego systemu handlu gospodarczego.
Jednak Grecja i Włochy dążą do roli liderów ze względu na bliskość geograficzną i odpowiednie wielostronne powiązania we wschodniej części Morza Śródziemnego. Dzisiejsza polityka UE wykazuje inną dynamikę niż podczas kryzysu finansowego z 2008 r., kiedy to Włochy i Grecja były zaliczane do najsłabszych gospodarek Europy i wyśmiewane z powodu wysokiego poziomu zadłużenia i zaburzeń fiskalnych.
Jak Grecja i Włochy mogą wzmocnić się kosztem Francji i Niemiec
Grecja i Włochy mają lepszą pozycję do czerpania korzyści z IMEC niż Francja i Niemcy ze względu na położenie geograficzne i podstawowe aktywa łańcucha dostaw. Grecja i Cypr mogą wykorzystać swoją bliskość do Kanału Sueskiego i portu w Hajfie, dwóch głównych punktów łączących Europę Południowo-Wschodnią z Indiami. Ponadto, jeżeli Gaza odbuduje się po obecnej wojnie z Izraelem pod nowym przywództwem, Europa skorzysta na dodaniu trzeciego portu łączącego Morze Śródziemne z kolejami lądowymi do Zatoki Perskiej.
Obecnie w handlu europejskim dominują porty zachodnioeuropejskie, jednak Włochy i Grecja posiadają łącznie cztery porty z dużymi możliwościami rozbudowy. Pireus, Genua, Neapol i Triest znajdują się bliżej nie tylko wschodzących źródeł energii w południowo-wschodniej części Morza Śródziemnego, ale także rozwijających się gospodarek na wschodzie UE, takich jak Polska.
Niemcy tradycyjnie koncentrowały się na handlu z północnym Atlantykiem, ale teraz przyglądają się innym rynkom. Daje to Włochom i Grecji nową dźwignię w polityce europejskiej, która jest potęgowana przez południowo-wschodnioeuropejskie inwestycje z Zatoki Perskiej i handel z Indiami. Infrastruktura kolejowa zapewnia Niemcom udział w rozwoju IMEC, jednak ze względu na położenie geograficzne, infrastrukturę i łańcuchy dostaw, to wpływ Europy Południowo-Wschodniej prawdopodobnie wzrośnie.
Istnieje ku temu historyczny precedens. W ramach niemieckiej polityki zagranicznej od 1903 r. do I wojny światowej Berlin dążył do ustanowienia ważnego połączenia kolejowego z Zatoką Perską za pośrednictwem kolei Berlin-Bagdad, aby uzyskać dostęp do energii i ograniczyć brytyjskie i rosyjskie interesy w Eurazji. Jak na ironię, IMEC wskazuje na możliwość odrodzenia tego planu, jednak z Niemcami jako północno-zachodnim krańcem takiego projektu, a nie jego jedynym beneficjentem.
Warto jednak pamiętać, iż Niemcy i Francja wciąż mają kilka czynników przemawiających na ich korzyść. Może to pozwolić im pozostać w centrum europejskiej polityki i władzy, choćby jeżeli IMEC w pełni się urzeczywistni. Oba kraje zachowują znaczną władzę instytucjonalną nad decyzjami podejmowanymi w Komisji Europejskiej i Parlamencie Europejskim.
Pod względem gospodarczym Francja i Niemcy są włączone w rozwój IMEC, zarówno jako źródło potencjalnych inwestycji, jak i lukratywne rynki konsumenckie dla indyjskich produktów i usług. Stanowisko NIemiec wobec chińskiej BRI jest bardziej niejednoznaczne w porównaniu do Włoch, które wycofały się z niej i po na IMEC. Dwustronne inwestycje między Chinami a Niemcami spadły w 2023 r., a znaczenie Chin w produkcji pojazdów elektrycznych i sojusz Pekinu z Rosją stawiają Berlin w niezręcznej sytuacji geoekonomicznej wobec Pekinu, co może wzmocnić zainteresowanie Niemiec IMEC.
Z kolei Ateny napotykają przeszkody, ponieważ chińska korporacja Cosco jest większościowym udziałowcem w operacjach portowych w Pireusie. Ateny nalegają, aby Chińczycy zainwestowali w port, aby umożliwić mu status terminala IMEC. Indie mają również nadzieję, iż stosunki Grecji z Chinami nie utrudnią rozwoju korytarza.
