1 czerwca obchodzony jest – między innymi w Polsce – Dzień Dziecka. Data ta nie jest na całym świecie identyczna, ponieważ każde państwo – zgodnie z propozycją Organizacji Narodów Zjednoczonych – ma możliwość wyboru dnia, w którym będzie celebrować ten szczególny dzień. W państwach byłego bloku socjalistycznego, jak np. Polska, Czechy, Słowacja, kraje nadbałtyckie i Rosja, święto dzieci ma miejsce w pierwszym dniu czerwca[1]. Data ta została zaproponowana w 1949 r. przez Światową Demokratyczną Federację Kobiet, która uznała, iż będzie to najlepszy dzień, aby uzmysłowić tak istotną kwestię jak ochrona dzieci przed wszelkimi czyhającymi na nich niebezpieczeństwami[2]. Mimo iż na całym świecie ten szczególny dzień obchodzony jest w różnych datach, to każdemu ten czas powinien przypominać o podstawowych wartościach i prawach dotyczących dzieci – tak często nieprzestrzeganych na różnych polach.
Ten istotny z punktu widzenia praw człowieka dzień łączy się z działaniami politycznymi, ponieważ pierwszy Dzień Dziecka w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej został zorganizowany przy okazji Apelu Sztokholmskiego. Wydarzenie to – mające miejsce w marcu 1950 r. – miało na celu zbieranie podpisów za poparciem polityki ZSRR po II wojnie światowej. Głównie apel miał na celu wezwanie skierowane do wszystkich narodów świata, aby te zakazały produkcji broni atomowej[3]. Dwa lata później Dzień Dziecka w ówczesnej Polsce stał się świętem obchodzonym corocznie[4]. Lata 50. stały się z punktu widzenia praw dziecka szczególne również dlatego, iż 20 listopada 1959 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ została uchwalona Deklaracja Praw Dziecka. Następnie – również 20 listopada, ale 30 lat później – została przyjęta Konwencja o Prawach Dziecka. Duży wkład w jej powstanie włożyła Polska, która w 1978 r. zgłosiła projekt[5]. Rok 1989 r., który większości Polaków kojarzy się z obradami Okrągłego Stołu, stał się rokiem przełomowym w kontekście praw dziecka, właśnie za sprawą wyżej wspomnianej Konwencji, która jako pierwsza zawarła w swoich postanowieniach tak obszerny katalog dotyczący praw i wolności osobistych dziecka.
Oczywiście, w tym miejscu nie można zapominać o innym dokumencie – a mianowicie o przyjętej w 1924 r. przez Zgromadzenie Ogólne Ligi Narodów Deklaracji Praw Dziecka (Deklaracja Genewska), jako znaczący przełom w tej dziedzinie[6]. Jednak to Konwencja uznawana jest za najważniejsze osiągnięcie w tej dziedzinie, a dla Polski – za sprawą stworzenia projektu, o którym mowa wyżej – to kolejny powód do dumy. Nie można stwierdzić, iż poprzednie deklaracje w stosunku do powstałej Konwencji są mniej wartościowe czy niepotrzebne. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż to właśnie dokument z 1989 r. stał się pierwszą umową międzynarodową. Wynika z tego wykreowanie zupełnie nowej i przełomowej sytuacji legislacyjnej w dziedzinie praw dziecka. W szczególności należy zwrócić uwagę na to, iż w Konwencji zawarte są postanowienia, jakie nie miały miejsca wcześniej, w szczególności te odnoszące się do praw i wolności osobistych dziecka. Zmienia to postrzeganie prawne dziecka, sprawia bowiem, iż dziecko zaczęto traktować podmiotowo[7].
Ponadto Konwencja zobowiązuje strony do respektowania i gwarantowania praw każdemu dziecku, niezależnie od rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych, statusu majątkowego, niepełnosprawności itp. Ma być to zapewnienie przestrzegania prawa bez jakiejkolwiek dyskryminacji. Ponadto Państwa-Strony zobowiązane są do podejmowania kroków mających chronić dziecko przed dyskryminacją[8].
A. Górka-Strzałkowska wskazuje na nadrzędne kwestie, jakie zostały poruszone w Konwencji. Wśród nich znajduje się oczywiście samo dziecko i przyznana mu podmiotowość – o czym wyżej – ale również wiele innych, takich jak zwrócenie uwagi na specyfikę rozwoju dziecka przejawiającą się przede wszystkim w jego niedojrzałości fizycznej i umysłowej, co w sposób oczywisty odróżnia je od dorosłego, a co za tym idzie, wymaga większej opieki i troski[9].
Odnośnie do praw, można dzielić je na przeróżne kategorie, uwzględniając przeróżne elementy. Ogólnie w kontekście praw występujących w Konwencji przyjmuje się następujący podział na:
– Ochronę (Protection) – w ramach których przyznane zostało prawo wszystkich dzieci do życia i wolności wypowiedzi, opinii, religii, a także do życia rodzinnego i osobistego;
– Opiekę (Provision) – w ramach opieki dziecko ma prawo dostępu do opieki zdrowotnej, dostępu do edukacji i możliwości rozwoju społecznego;
– Uczestnictwo (Participation) – przyznanie dziecku praw do wyrażania swoich opinii we wszystkich sprawach ich dotyczących, a także branie pod uwagę ich opinii z uwzględniem ich wieku i stopnia dojrzałości[10].
Każde postanowienie Konwencji jest istotne, biorąc pod uwagę przełomowość, jakiego dokonał ten dokument rangi prawa międzynarodowego. Przy okazji obchodzenia w Polsce Dnia Dziecka przypomnienie najważniejszych ustaleń jest niezbędnym elementem dobrze prosperującego społeczeństwa w świecie, w których mamy do czynienia z licznymi naruszeniami praw dziecka, przejawiającymi się m.in. w działaniach wojennych, brakiem dostatecznego dostępu do edukacji i służby zdrowia.
W 2022 r. UNICEF opublikował informację, zgodnie z którą wskazano, iż co czwarte dziecko na świecie żyje w miejscu, w którym występuje kryzys humanitarny, bardzo często wywołany przez wojny. Od 2005 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych wskazała na 266 000 przypadków naruszeń praw dziecka w 30 konfliktach zbrojnych. Zatrważające liczby pojawiały się również przy zabójstwach i okaleczeniach, rekrutacjach do grup zbrojnych, uprowadzeniach i wykorzystywaniach seksualnych[11].
Wojny i kryzysy światowe to codzienność niemalże od początku istnienia ludzkości. Nie sposób jest wyrazić słowami czy podać precyzyjne dane dotyczące naruszeń praw dziecka, jakie miały i mają miejsce. Należy zatem skupić się na tym, co w tej chwili jest naszą codziennością, z nadzieją na poprawę losu dzieci. Poniższe to jedynie przykłady łamania praw dziecka na świecie.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka podała, iż ponad 19 tysięcy dzieci z Ukrainy zostało deportowanych na terytorium Rosji. Wskazano na przypadki zmuszania i szantażowania rodziców, aby ci wymieniali dokumenty na rosyjskie, rozdzielania rodziców od dzieci, których pozbawiano możliwości powrotu do swojego domu. Ponadto nieobce są zachowania rosyjskiej administracji, przejawiające się m.in. w opróżnianiu bibliotek z ukraińskich książek[12].
Innym przykładem jest sytuacja dzieci w Strefie Gazy. UNICEF w październiku 2023 r wskazał, iż każdego dnia ponad 400 dzieci jest zabijanych lub ranionych. Brak higieny, pożywienia, lekarstw, zmuszenie do picia zanieczyszczonej wody to codzienność najmłodszych żyjących na tamtych terenach. Życie noworodków przebywających w inkubatorach uzależnione jest od wentylacji mechanicznej[13]
Nie jest nowością, iż najskuteczniejszą bronią do walki z łamaniem wszelkich praw – a zwłaszcza praw człowieka, w tym dzieci – jest podążająca za aktualną sytuacją polityczną legislacja. Istotne są działania nie tylko na poziomie krajowym, ale również międzynarodowym. istotną rolę odgrywa przy tym Unia Europejska, która niejednokrotnie zajmowała stanowiska najważniejsze w kontekście ochrony praw dziecka na różnych płaszczyznach. Biorąc pod uwagę jej szerokie spektrum działania, nie sposób zatem omówić ich wszystkich przedsięwzięć podejmowanych przez lata. Wspomniane zostaną więc te z ostatniego okresu.
W dobie Internetu i mediów społecznościowych nietrudno o łamanie praw dzieci, często choćby bez ich świadomości. W 2022 r. Komisja Europejska przedstawiła nową strategię na rzecz lepszego Internetu dla dzieci opierająca się na trzech filarach:
– bezpieczne doświadczenia cyfrowe w celu ochrony dzieci, mającymi na celu ochronę dzieci przed nieodpowiednimi treściami;
– upodmiotowienie cyfrowe, mające niejako wymiar edukacyjny, którego celem jest nabywanie umiejętności m.in. we adekwatnym wyrażaniu swojej opinii w Internecie, w zorganizowane kampanie włączeni zostają również rodzice i nauczyciele;
– aktywne uczestnictwo, które ma zapewnić zwiększenie udziału dzieci w sieci[14].
Wśród nowych zasad Unii Europejskiej będą również te mające na celu zwalczanie i raportowanie treści wykorzystujących seksualnie dzieci. W tym celu w kwietniu 2024 r. Rada Unii Europejskiej zgodziła się na tymczasowe zawieszenie niektórych przepisów związanych z e-prywatnością. Platformy internetowe będą wykrywać treści przedstawiające seksualne wykorzystywanie dzieci, raportować wykryte materiały i usuwać je. Nowe przepisy obowiązywać będą do kwietnia 2026 r.[15]
Podobne działania nastąpiły również w amerykańskiej Florydzie, której Senat – w lutym 2024 r. – przyjął nowy projekt ustawy zakładający brak możliwości zakładania kont przez osoby poniżej 16. roku życia na przynajmniej niektórych kontach społecznościowych. Ma stanowić to ochronę zdrowia psychicznego, a także służyć zapobieganiu próbom ataków na tle seksualnym[16].
Poza rozwiązaniami prawnymi na świecie nie brak jest również licznych debat oraz spotkań, na których omawiane są sposoby zapobiegania łamaniom praw dzieci, czy reagowania na przypadki ich naruszenia. Jednych z nich jest działalność UNICEF-u, również obecnego w Polsce.
W maju 2024 r. UNICEF Polska zorganizował seminarium, podczas którego spotkali się przedstawiciele organizacji, których celami statutowymi są właśnie działania na rzecz dzieci i czuwanie nad przestrzeganiem ich praw, takich jak m.in. Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę czy Helsińska Fundacja Praw Człowieka i wiele, wiele innych. Podczas spotkania zostały omówione działania skierowane ku ochronie praw dzieci oraz wskazano na najpoważniejsze problemy dotyczące najmłodszych w Polsce – a co za tym idzie – również rozważano na temat potencjalnych rozwiązań[17].
Wspieranie dzieci w miejscach, w których łamane są ich prawa, może rozpocząć każdy z nas. Wsparcie finansowe, edukacja, zapewnienie pobytu uchodźcom – to tylko część rozwiązań. Organizacją, które podejmuje takie działania, jest m.in. UNICEF. Wśród obszarów pomocy jest np. opieka zdrowotna, naprawa infrastruktury wodno-sanitarnej, wsparcie materialne, a także zapewnienie podstawowych produktów[18].
Dzisiejszy świat stoi przed licznymi wyzwaniami dotyczącymi przestrzegania praw dzieci. Natomiast podstawą adekwatnie działających społeczeństw powinna być troska o najmłodszych obywateli, wyrażająca się m.in. w kampaniach edukacyjnych czy odpowiednich przepisach prawnych.
[1]A. Garbatowska, Dzień dziecka w skansenie, „Studia lednickie”, nr 9, 2008, s. 341.
[2]M. Pocner, Dzień Dziecka – historia święta, CiekawostkHiistoryczne.pl, 01.06.2022, https://ciekawostkihistoryczne.pl/2022/06/01/dzien-dziecka-historia/ [dostęp: 26.05.2024 r.].
[3]Ibidem.
[4]Dzień Dziecka – polska tradycja, Agencja Informacyjna, 30.05.2020, https://agencja-informacyjna.com/dzien-dziecka-polska-tradycja/ [dostęp: 20.05.2024 r.].
[5]J. J. Błeszyński, A. Rodkiewicz-Ryżek, Ochrona praw dziecka w świetle standardów polskich i międzynarodowych, „Pedagogica Christiana”, nr 2, 2012, s. 100, https://repozytorium.umk.pl/bitstream/handle/item/1535/PCh.2012.026%2cBleszynski%2cRodkiewicz-Ryzek.pdf?sequence=1 [dostęp: 21.05.2024 r.].
[6]M. Dagiel, M. Kowalik-Olubińska, Bycie dziecka w Polsce „dobrej zmiany” – między Konwencją o Prawach Dziecka a rzeczywistością, „Problemy wczesnej edukacji”, nr 4, 2018, s. 115, https://www.academia.edu/102451735/Bycie_dziecka_w_Polsce_dobrej_zmiany_mi%C4%99dzy_Konwencj%C4%85_o_Prawach_Dziecka_a_rzeczywisto%C5%9Bci%C4%85?uc-sb-sw=9875233 [dostęp: 22.05.2024 r.].
[7]A. Krawczak-Chmielecka, O rozwoju praw dziecka w Polsce i na świecie, Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka”, vol 16, nr 2, 2017, s. 15-16, https://dzieckokrzywdzone.fdds.pl/index.php/DK/article/view/629/488 [dostęp: 22.05.2024 r.].
[8]Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. 1991 nr 120 poz. 526).
[9]A. Górka-Strzałkowska, Konwencja o prawach dziecka – w 30. Rocznicę uchwalenia praw dziecka „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, nr 8, 2020, s. 4 https://problemyopiekunczo-wychowaw.pl/resources/html/article/details?id=208207&language=pl, [dostęp: 22.05.2024 r.].
[10]Konwencja o Prawach Dziecka, https://www.barnasattmali.is/pl/konwencja-o-prawach-dziecka [dostęp: 22.05.2024 r.].
[11]Prawa dzieci na świecie są wciąż naruszane i łamane, UNICEF Polska, 8.06.2022, https://unicef.pl/co-robimy/aktualnosci/news/prawa-dzieci-na-swiecie-sa-wciaz-naruszane-i-lamane , [dostęp: 26.05.2024 r.].
[12]19 tys. Ukraińskich dzieci „deportowanych” do Rosji – dokumentujemy zbrodnie wojenne wobec nieletnich obywateli Ukrainy, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, 01.06.2023, https://hfhr.pl/blog/19-tys-ukrainskich-dzieci-deportowanych-do-rosji-dokumentujemy-zbrodnie-wojenne [dostęp: 26.05.2024 r.].
[13]A. Khodr, Strefa Gazy – dzieci nie mogą być celem ataków, UNICEF, 25.10.2023 r., https://unicef.pl/co-robimy/aktualnosci/news/strefa-gazy-dzieci-nie-moga-byc-celem-atakow [dostęp: 26.05.2024 r.].
[14]Nowa strategia UE na rzecz ochrony i wzmocnienia pozycji dzieci w internecie, Komunikat Prasowy Komisji Europejskiej, 11.05.2022, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_22_2825 [dostęp: 28.05.2024 r.].
[15]A. Borek, Walka z treściami szkodliwymi w internecie. Zatwierdzono nowe zasady UE, Dziennik Gazeta Prawna, 29.04.2024 r. , https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/swiat/artykuly/9498883,walka-z-tresciami-szkodliwymi-w-internecie-zatwierdzono-nowe-zasady-u.html [dostęp: 28.05.2024 r.].
[16]J. Saunders, Florida bill to keep children under 16 off social media moves forward amid debate on government’s role, parental rights, News4Jax, 22.02.2024, https://www.news4jax.com/news/local/2024/02/22/florida-bill-to-keep-children-under-16-off-social-media-moves-forward-amid-debate-on-governments-role-parental-rights/ [dostęp: 28.05.2024 r.].
[17]Prawa dziecka to nasz priorytet – spotkanie organizacji pozarządowych, UNICEF Polska, 16.05.2024,
https://unicef.pl/co-robimy/aktualnosci/konwencja/prawa-dziecka-to-nasz-priorytet-spotkanie-organizacji-pozarzadowych [dostęp: 28.05.2024 r.].
[18]Pomóż dzieciom żyjącym w strefach konfliktów, UNICEF Polska, https://unicef.pl/chce-pomoc/nasze-akcje/dzieci-w-strefach-konfliktu [dostęp: 30.05.2024 r.].
Photo: Canva
![Ukrainiec śmiertelnie potrącił 17-letniego Polaka. Sąd wydał taki wyrok. Matka ofiary nie wytrzymała! [WIDEO]](https://wmeritum.pl/wp-content/uploads/2024/11/17-letniego-michala-wyrok.jpg)
