Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 czerwca 2023 r. (sygn. II CSKP 597/22), wskazał, iż nie stanowi wyjścia ponad żądanie pozwu w rozumieniu art. 321 § 1 k.p.c. taka ingerencja sądu w treść żądania, która precyzuje w wyroku nieprecyzyjnie bądź niewłaściwe pod względem jurydycznym określone żądanie pozwu, nie wychodząc poza podstawę faktyczną powództwa […].
Stosownie do treści art. 187 §1 pkt 1 k.p.c. pozew powinien zawierać dokładnie określone żądanie. W sprawach o usunięcie skutków naruszenia dóbr osobistych żądania pozwu zwykle dotyczą nakazania przez sąd pozwanemu, aby złożył on oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (art. 24 § 1 k.c.).
Z kolei, zgodnie z art. 321 §1 k.p.c., sąd rozpoznaje sprawę i rozstrzyga w sprawie zgodnie z treścią zgłoszonego pozwem żądania (roszczenia procesowego), co oznacza, iż żądanie sformułowane w pozwie co do zasady wiąże sąd i wyznacza granice rozpoznania i osądzenia sprawy.
Zestawienie obydwu w/w przepisów procesowych prowadziłoby więc do wniosku, iż sąd powinien w każdym wypadku orzekać w ramach żądania pozwu sformułowanego przez powoda.
Tymczasem w aktualnym orzecznictwie reprezentowany jest pogląd, iż żądanie pozwu zgłoszone w każdej sprawie może jednak podlegać wykładni zmierzającej do uwzględnienia rzeczywistej woli powoda, przy czym sąd nie może zasądzać czegoś innego (aliud) ani więcej (super) niż wynika to z żądania powoda (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 12 lipca 2022 r., II CSKP 447/22).
Powyższe stanowisko znajduje swoje potwierdzenie również w wypadku spraw o naruszenie dóbr osobistych, a w szczególności przyjmuje się, iż treść i forma oświadczenia, o którym mowa w art. 24 k.c., a także sposób i miejsce jego opublikowania powinny być „odpowiednie”. Oceniając „odpowiedniość” oświadczenia należy brać pod uwagę racjonalnie pojmowane kryterium celowości, gdyż ma ono realizować cel, jakim jest zapewnienie poszkodowanemu rzeczywistej i odpowiedniej satysfakcji, przy uwzględnieniu zakresu i sposobu naruszenia jego dóbr osobistych oraz proponowanych przez niego środków usunięcia skutków naruszenia (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 21 maja 2022 r., I CSK 499/22). Podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z 27 maja 2022 r. (II CSKP 3/22) stwierdził, iż nie stanowi wyjścia ponad żądanie pozwu, w rozumieniu art. 321 § 1 k.p.c., taka ingerencja sądu w treść żądania, która precyzuje w wyroku nieprecyzyjnie bądź niewłaściwe pod względem jurydycznym określone żądanie, nie wychodząc poza podstawę faktyczną powództwa. Sąd może zatem zmodyfikować niewłaściwie sformułowane żądanie, nie naruszając jednak woli powoda, wyrażonej wprost lub dającej się wywieść z uzasadnienia pozwu. Sposób usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego powinien być dostosowany w każdym przypadku do konkretnych okoliczności. Sąd powinien w tym zakresie rozważyć z jednej strony interesy poszkodowanego, by zapewnić mu najszersze i najbardziej satysfakcjonujące zadośćuczynienie moralne, rzecz jasna adekwatne do naruszenia dóbr osobistych, a z drugiej strony interesy pozwanego, by z kolei nie doszło do zastosowania wobec niego nadmiernej i nieusprawiedliwionej okolicznościami danego przypadku represji.
Powyższy pogląd potwierdzały również wcześniejsze orzeczenia, w których Sąd Najwyższy wskazywał, iż przepis art. 24 § 1 KC pozostawia ocenie sądu kwestię, czy żądana przez powoda treść i forma oświadczenia jest odpowiednia i celowa do usunięcia skutków naruszenia, co prowadzi do wniosku, iż sąd może kształtować treść oświadczenia także przez uściślenie sformułowań, a także to sąd ostatecznie decyduje o miejscu, liczbie i sposobie publikacji oświadczeń o przeproszeniu stosownie do okoliczności konkretnego przypadku, równoważąc interesy pokrzywdzonego oraz pozwanego (tak wyroki Sądu Najwyższego z 13 kwietnia 2007 r., I CSK 28/07, z 11 lutego 2011 r., I CSK 334/10).
W konsekwencji powyższego, za utrwaloną należy przyjąć linię orzecznictwa, zgodnie z którą sądowi przysługuje prawo do modyfikacji żądania pozwu, przy czym w sprawach o naruszenie dóbr osobistych sądy mogą zmienić wadliwie sformułowane żądanie pozwu wówczas, gdy modyfikacja taka:
- nie narusza woli powoda wyrażonej w pozwie;
- uwzględnia interesy poszkodowanego, tak aby zapewnić mu satysfakcjonujące zadośćuczynienie moralne (adekwatne do naruszenia dóbr osobistych);
- uwzględnia interesy pozwanego, tak aby w okolicznościach danej sprawy nie doszło do nadmiarowej i nieusprawiedliwionej represji wobec pozwanego;
- nie powoduje zasądzenia przez sąd czegoś innego (aliud) albo więcej (super) niż wynika to z żądania pozwu.
Autor:
Andrzej Makuliński
radca prawny, wspólnik w kancelarii PROKURENT
